Dwór szlachecki zmienia właściciela 1863-1914

[A. Rybalko]

Tamara Bairašauskaitė. Dwór szlachecki zmienia właściciela (Bajorų dvaras keičia savininką). Wilno, 2018.

Podczas ostatniego pobytu w Wilnie udało mi się kupić tę interesującą pozycję, która opisuje losy dworów szlacheckich w guberniach wileńskiej, kowieńskiej i grodzieńskiej w latach 1863-1914. Autorka (o korzeniach tatarskich) jest pracownikiem naukowym Instytutu Historii Litwy. Opracowanie zawiera bardzo szczegółowy opis procesów zachodzących w ,,zachodnich guberniach", podbudowany wieloma aktami prawnymi, które produkował rząd carski w celu stłumienia dążeń niepodległościowych szlachty. Najciekawsza część z genealogicznego puntu widzenia zawarta jest w aneksie: to lista skonfiskowanych w latach 1863-1864 dworów z zaznaczeniem właścicieli, dziesięcin, oraz sygnatur dokumentów archiwalnych. Jest też i druga lista: to dwory podlegające przymusowej sprzedaży w latach 1865-1867. Książka zawiera również indeks wymienionych osób i miejscowości.
Dla znawców Grodzieńszczyzny nie ma tu pewnie niespodzianek. Dla mnie niespodzianką była stosunkowo niewielka liczba skonfiskowanych dworów. Wyobraźnia malowała tu znacznie większe szkody. A tu jeszcze te zwroty właścicielom...

Oto dwory z powiatu Grodzieńskiego:
1.   Andrzejkowicz Jarosław       Starzynki
2.   Bogatka Franciszek         Kotra, 558 dzies.
3.   Daszkiewicz Ryszard      Wojciechowszczyzna
4.   Eysymontowie Aleksander i Konstanty   Karasiowszczyzna, 45 dzies.
5.   Jurowski Michał         Zakrzewszczyzna, 283 dzies.
6.   Jurowski Michał         Strupin, 110 dzies.
7.   Kamieńscy Jan, Józefa i Rozalia   Miniewicze, 654 dzies. (skonfiskowano 12/14 część, zwrot w 1873 roku)
8.   Lenkiewicz Aleksander      Paniuki, 90 dzies. (skonfiskowano ½ część, zwrot w 1873 roku)
9.   Montowicz Adolf         Ostapkowszczyzna, 157 dzies.
10.   Pokubiatko Piotr         Zabłoć, Rusota, 475 dzies. (skonfiskowano 1/5 część, zwrot w 1873 roku)
11.   Sylwestrowiczowie Kazimierz i Stanisław   Hoża, Przełom, 779 dzies. (skonfiskowano 1/2, zwrot w 1873 roku)
12.   Spirydowicz Władysław      Nowosiółki, 780 dzies.
13.   Walicki Leopold         Jeziory, 7102 dzies.
14.   Żukowski Władysław      Korczyki, 314 dzies. (skonfiskowano 1/10 część)


Druga lista jest jeszcze krótsza. To dwory, które miały zostać sprzedane przymusowo, na podstawie ,,Spisok imienijam Sewero-Zapadnogo kraja, podleżaszczim obiazatelnoj prodaże w 2-ch godicznyj srok na osnowanii wysoczajszego powielenija 10.12.1865 goda.":

1.   Białokoz Feliks      Marcinkowszczyzna, 52 dzies. (nie sprzedany)
2.   Bisping Aleksander      Wiercieliszki, Werejki, Trejgi, Skroblaki, 3564 dzies. (brak danych o sprzedaży)
3.   Lenkiewicz Aleksander    Paniuki, 79 dzies. (brak danych o sprzedaży)
4.   Roemer Seweryn      Hubinka, 133 dzies. (sprzedany przez właściciela)
5.   Żukowski Bolesław      Korczyki, 316 dzies. (brak danych o sprzedaży)

Z uwagi na to, że pozycja jest praktycznie niedostępna, chętnie służę informacją na temat konkretnych nazwisk czy miejscowości.

[Sławomir Olczyk]

Droga Alicjo.

Mnie interesuje co napisano o Karasiowszczyźnie w par. Wielkie Eysymonty i Ostapkowszczyźnie par. Krynki. W tym drugim folwarku wydaje się, że chodzi nie o Adolfa, lecz o Rudolfa Montowicza.

Pozdrawiam serdecznie.

[A. Rybalko]

Witaj Sławku,
o Karasiowszczyźnie tylko to co powyżej. Natomiast Ostapkowszczyzna jest wymieniona w tekście, gdzie wyliczono nabywców, dla których kupno dworu na warunkach ulgowych stanowiło nagrodę za zasługi służbowe. Ostapkowszczyznę (148 dzies.) otrzymał Aleksander Nikulin, radca zarządu (?) gubernii grodzieńskiej.
Autorka opisuje tu ponadto, że te łaskawie udzielone warunki nabycia ziemi i nieruchomości niejednemu kością w gardle stanęły. Sąsiedzi patrzą spode łba, nie ma z kim wypić i zakąsić, przed kim duszy otworzyć. Nawet duchowni, choć prawosławni, są  biedni, niewykształceni  i "na wpół unici". Brak warunków dla pracy społecznej, infrastruktury, struktur samorządowych, urzędnicy wyróżniają się samowolą. Wszystko to w dużym stopniu zniechęcało szlachtę rosyjską do osiedlania się w tych stronach.