Forum Rodów Grodzieńskich

Genealogia Grodzieńska => Rody Grodzieńskie => Wątek zaczęty przez: Sławomir Olczyk w Czerwiec 22, 2019, 02:25:01 PM

Tytuł: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: Sławomir Olczyk w Czerwiec 22, 2019, 02:25:01 PM
Ludwik Olczyk
Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu. Przyczynek historyczny.
Łódź, maj-czerwiec AD 2019.


Wahlowie (pisani także Wal, Wall, von der Wahlen) to rodzina pochodzenia inflanckiego, która osiadła w powiecie grodzieńskim u schyłku XVII stulecia. Indygenat otrzymał Jan Wahl, rajca gdański w 16581, co zostało potwierdzone jego sukcesorom w 16852. Jednak czy to są przodkowie Walów grodzieńskich trudno orzec. Pierwszym z tej rodziny, który pojawia się na kartach dziejów Powiatu Grodzieńskiego jest Zygmunt Wahl, major JKM w 1651, zostaje generałem artylerii litewskiej w 1652 i po dwóch latach zostaje zmuszony do rezygnacji, jako cudzoziemiec3. Od 1653 oberszter regimentu piechoty. W latach 1660-1661 jest wymieniany przez Jana Antoniego Chrapowickiego przy okazji sejmików grodzieńskich4. W spisie podymnego województwa trockiego z 1690 jest notowany jako posesor w parafii nowogrodzkiej, powiatu grodzieńskiego; zmarł po roku 17005. Jego to dziedzicem był Jan Zygmunt Benedykt, chorąży grodzieński, o którym niżej. Walowie posługiwali się herbem własnym, z trzema podwójnymi liliami, którego inskrypcja do dzisiaj istnieje w kościele w Iszczołnie (z prawej strony).

(http://www.s-energy.pro/images/pamatniki/1776/iszczolna-kosciol-1776-1476264035_b4.jpg)
Zdjęcie kościoła św. Trójcy w Iszczołnie ze strony www.radzima.org (http://www.radzima.org). Autor: MieCz.

Jak wspomniałem spadkobiercą Zygmunta był Jan Zygmunt Benedykt Wal, który zapewne urodził się pomiędzy rokiem 1665 a 1675. Już w 1701 pisany był jako starosta framburski (frauenburski)6. W jurydykach trockich, spotykamy go już w 1701, jako właściciela placu i dworu w tym mieście.7. Już w 1704 zostaje obrany deputatem trockim na Trybunał Główny Litewski, jako starosta framburski (z tym tytułem się pisze aż do objęcia chorąstwa grodzieńskiego w 1716).8 Po zakończeniu wojny północnej latach jest jednym z najbardziej aktywnych grodzieńskich działaczy politycznych. W 1710 roku zostaje obrany posłem na sejm (Walna Rada Warszawska), gdzie podpisuje akta sejmowe.9 Na sejmiku relacyjnym uznano, że wraz z kolegami dobrze się wywiązał z obowiązków; zarówno wobec powiatu jak i całej Rzeczpospolitej.10. Od tego czasu staje się jednym z najbardziej poważanych ludzi; już w roku następnym na sejmiku gromnicznym obrany zostaje administratorem czopowego i rotmistrzem grodzieńskim.11 W lutym 1712 jest komisarzem trockim na Trybunał Skarbowy Litewski.12 We wrześniu tegoż roku jest dyrektorem sejmiku relacyjnego (posejmowego).13 Także i po zerwanym sejmie w maju roku 1713 obrany dyrektorem.14 W listopadzie tegoż roku wybrany posłem grodzieńskim do króla i do ks. Weissenfelsa, celem złożenia protestu przeciw pobytowi wojsk saskich w Wielkim Księstwie Litewskim.15W maju 1714 obrany posłem na Radę Wileńską, by dochodzili odszkodowania za straty powiatu uczynione przez wojsko, na które to poselstwo wyasygnowano 1.000 złotych polskich.16 W czerwcu tegoż roku ponownie jeździł też negocjować z ks. Weissenfelsem, generałem-marszałkiem saskim, o wyrównanie strat poczynionych przez armię saską. Na sejmiku uznano, że posłowie właściwie wywiązali się ze swojej misji.17 W styczniu 1715 posłował do króla w sprawach rozliczeń z powiatem, o czym laudum sejmiku gromnicznego, które sygnuje m. in. z Wilhelmem Wallem, pułkownikiem JKM.18  W lutym 1716 na sejmiku gromnicznym wygrał konkurencję o urząd chorążego grodzieńskiego z Łukaszem Baranowiczem, strażnikiem polnym litewskim i już 4.02.1716 pisze się z nowym urzędem (aczkolwiek jeszcze latem tego roku Baranowicz nie rezygnował i korzystał z protekcji hetmana Karola Stanisława Radziwiłła; ostatecznie Baranowicz otrzymał kasztelanię inflancką, a Wahl utrzymał chorąstwo grodzieńskie, umocnione oficjalną nominacją z 4.12.1716).19 Na sejmie w 1717 powołany do komisji ds. Księstwa Kurlandzkiego i Semigalskiego, jako chorąży grodzieński.20 W dniu 19 sierpnia 1720 zostaje obrany posłem na sejm warszawski.21 Obrany został też posłem na sejm w 1724 i wybrany tamże na deputata do boku JKM.22 W tymże roku jest pieczętarzem przy darowiźnie Micutów dla Fundacji Kuźnickiej.23 W marcu roku 1726 zostaje powołany przez kancelarię królewską komisarzem królewskim ds. wyznaczenia granic dóbr Kamedułów Wigierskich w Komisji Generalnej Wigierskiej (,,Komisja Wygraniczenia Dobr WW. OO. Kamaldulow Konwentu Wygierskiego od Ekonomiey Jgo Kr Mści Grodzieńskiey w Puszczach y Polach teyże ekonomiy znajdujących się"), której prace ostatecznie zakończyły się w 1730.24 Dnia 23 września tego roku otrzymał nominację na kasztelana inflanckiego, której nie przyjął (zapewne formalnie zrezygnował na sejmie).25 Na sejmie w 1726 (jako poseł grodzieński) ponownie powołany do Komisji Kurlandzkiej, a także do Komisji ds. rokowań z Moskwą. Na tymże sejmie obrany też do rewizji czopowego w powiecie wołkowyskim.26 W 1732 sygnuje instrukcje sejmikowe posłom grodzieńskim na sejm nadzwyczajny.27 W instrukcji dla posłów na sejm w 1733 szlachta grodzieńska zaleca zwrócenie się do sejmu o wynagrodzenie jego wieloletnich zasług w służbie publicznej, zwłaszcza za jego poczesną rolę w pracach Komisji Kurlandzkiej.28 Wątpliwa jest przyjęta data jego śmierci w 1733.29 R. Aftanazy powołuje się na ,,Rejestr ruchomości moich wszelkich, a to klejnotów, broni, uprzęży, sukien, futer, naczynia, sreber, cyny i koni, ku potrzebie wojennej zdatnych" sporządzony przez niego ok. 1743, a wcześniej w 1740 miał wybudować dwór barokowy w Iszczołnie – powołując się na świadectwo ostatniego właściciela majątku – Karola Laskowicza, co by kwestionowało datę śmierci ogólnie przyjętą; w dodatku nie obrano nowego chorążego i wakat na tym urzędzie trwał aż do roku 1746, kiedy objął je syn Józef, który wówczas był wojskim grodzieńskim.30 Wydaje się, że od 1733 wycofał się z działalności publicznej, którą scedował na syna, i osiadł na stałe w Iszczołnie, gdzie oddał się pracom budowlanym i gospodarskim. Ożeniony z Agnieszką Elżbietą Hieronimówną Skarbek-Ważyńską, starościanką tyrkszlewską, 1v. Tomaszową Rohrową, stolnikową trocką (wniosła mu w wianie Iszczołnę, w powiecie lidzkim). Pozostawił syna Józefa, chorążego grodzieńskiego; prawdopodobnie jego córką była Urszula Konstancja, żona Mikołaja Korffa, starosty rzeżyckiego. Poza rodzinnym Frauenburgiem, i wniesioną przez wiano Iszczołną posiadał dwór w Trokach oraz Harasimowicze i Romanówkę w parafii nowodworskiej, w powiecie grodzieńskim, które odziedziczył po ojcu.

Dziedzicem i spadkobiercą Jana Zygmunta był Józef, który już od młodych lat terminował przy ojcu. Już w 1726 został obrany deputatem grodzieńskim na Trybunał Główny Litewski (w tym samym roku jego ojciec był posłem sejmowym).31 W 1730 dostał nominację na podstolego grodzieńskiego, lecz nie objął urzędu.32 W 1733 już pisał się starostą framberskim (frauenburskim) i z taki tytułem został obrany na sejm konwokacyjny tegoż roku i na tymże wybrany deputatem do boku Prymasa.33 Sygnuje akta konwokacji z deklaracją: salvis juribus libertatibusque Regni nec non omni immunitate privilegiorum SRM nihil derogando legi expressae de conferendis Ministerijs Status.34 Sygnuje w 1736 Dyplom elekcyjny Augusta III, jako poseł inflancki.35 W 1737 zostaje wojskim grodzieńskim.36 W 1740 obrany ponownie na sejm z sejmiku grodzieńskiego.37 Posłem był też w roku 1748. Został wybrany na tym sejmie do rewizji skarbu koronnego; kilkakrotnie występował m. in. w obronie skarbu litewskiego, zachowaniu praw Akademii Wileńskiej, czy nie organizowania kolejnego sejmu w okresie żniw.38 Ostatni raz posłował w 1760 roku.39 W 1758 wraz z małżonką funduje kościół murowany w stylu barokowym p.w. św. Trójcy w Iszczołnie.40 Do nowego kościoła zaprasza utalentowanych kaznodziejów jak ks. Obłoczyńskiego na Święta Wielkanocne w 1762, na którego kazania zjeżdża się okoliczna szlachta.41 Ożeniony był z Marianną z Więckowiczów, podsędkówną trocką, która wnosi mu wsie Wakę, w województwie wileńskim i Pietuchowo, w województwie trockim leżące.42 Testament sporządził 3 maja 1763, a został aktykowany w 13 sierpnia.43 Pozostawił po sobie syna Józefa (może tożsamym z Janem, starostą romeykowskim, który z parafii nowodworskiej z powiatu grodzieńskiego i z parafii Iszczołna z powiatu lidzkiego stawił się na Popisach roku 176544), który po ojcu objął Iszczołnę. W roku 1775 w Taryfie Dymów Powiatu Lidzkiego jest pisany jako starosta trejdeński. Z tym tytułem jest też wymieniony w 1786.45

(http://poczekalnia.genealodzy.pl/pliki/Archiwalia/LVIA/Taryfa%20podymnego%20powiatu%20lidzkego%20z%201775%20roku/038.JPG) (https://archiwalia.genealodzy.pl/skany/0009/0002/057.JPG) (http://poczekalnia.genealodzy.pl/pliki/Archiwalia/LVIA/Spisy%20rewizyjne%20powiatu%20lidzkiego%20z%201795%20roku/parafia%20Iszczo%C5%82na/002.jpg)
Taryfy dymów i podymne z majątku Iszczołna z lat 1775, 1790, 1795. Materiały ze zbiorów Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego - LVIA, a zamieszczone na stronach Polskiego Towarzystwa Genealogicznego: genealodzy.pl (http://genealodzy.pl).

Te trzy rejestry skarbowe niosą pytanie co się przydarzyło Józefowi pomiędzy rokiem 1775 a 1790? W pierwszym rejestrze funkcjonuje jest standardowy zapis, w drugim przerobiono wpis, w którym pierwotnie wpisano tylko jego małżonkę Franciszkę z Szukiewiczów Walową, starościnę trejdeńską; widać wydawało się autorom rejestru, że jej mąż już nie żyje. W trzecim rejestrze (1795) dobra już objął we władanie Karol Laskowicz, sędzia ziemski lidzki, mąż Eleonory Szukiewiczównej, siostry Franciszki. Nie ma wątpliwości, że z jakiejś przyczyny został wyłączony z bieżących spraw i jak się zdaje wręcz ubezwłasnowolniony. Zapewne w ówczesnych księgach sądowych kryje się odpowiedź na te pytania. Aftanazy powiada, że przepisał cały majątek na żonę, a ta z kolei na siostrę. A przecież w Józef jak najbardziej żył, sądząc z metryki zgonu miał w 1795 ok. 50 lat, jego żona 40, a majątek już był prowadzony przez Laskowicza. Franciszka Walowa umiera 16.11.1810 w Iszczołnie, mając 55 lat46, zaś Józef tamże 29.10.1815, mając ponad 70 lat47. Pochowani zostali w katakumbach rodzinnych Walów w kościele św. Trójcy w Iszczołnie. Na tej parze kończą się dzieje tego zasłużonego dla Powiatu Grodzieńskiego i Rzeczpospolitej rodu.

Mam nadzieję, że ten przyczynek posłuży w kolejnych latach badaczom dziejów do dalszych prac.


Przypisy

1. Vol.Leg. IV, s. 263-264, poz. 107, kol. 567.
2. Vol.Leg. V, s. 348, poz. 16, kol. 715.
3. U XI, s. 38, poz. 102.
4. Chrapowicki I, s. 263, 281, 284, 286, 630.
5. Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: Województwo trockie 1690 r. Opracował H. Lulewicz. Warszawa, 2000, s. 125, 127.
6. Obecnie Saldus na Łotwie. Niegdyś starostwo w Kurlandii. Zob. SGKP II, s. 405.
7. APZ II, s. 169.
8. Trybunał II, s.
9. Diariusz Walnej Rady Warszawskiej, s. 94; Vol.Leg. VII, s. 99, kol. 201; AVAK VII, s. 238 (Instrukcja).
10. AVAK VII, s. 121-122, 183-184, 238.
11. AVAK VII, s. 190, 192.
12. AVAK VII, s. 474.
13. AVAK VII, s. 195, 241, 255.
14. AVAK VII, s. 198, 263, 265,
15. AVAK VII, s. 256 (instrukcja do króla), 259 (instrukcja dla rokowań z ks. Weissenfelsem), 267 (efekt poselstwa).
16. AVAK VII, s. 199-200.
17. AVAK VII, s. 203, 206.
18. AVAK VII, s. 209, 211.
19. Zawisza, s. 164; UWKL II, s. 243, 266.
20. Vol.Leg. VI, s. 148, poz. 27, kol. 301.
21. AVAK, s. 270 (instrukcja).
22. W. Bagniewski, Diariusz sejmu sześcio-niedzielnego AD 1724, rkps Oss. II.291, k. 4; Vol.Leg. VI, s. 208, kol. 401.
23. AVAK VII, s. 16 (pełen akt).
24. M. Jakubowski, Wyznaczanie granic własnościowych w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej oraz ich trwanie w krajobrazie na przykładzie dóbr kamedułów wigierskich, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 2014, R. 62 Nr 1, s. 24, 25, 27-28.
25. U IX: Urzędnicy inflanccy, s. 126; Wolff, Senatorowie, s. 106.
26. Vol.Leg. VI, s. 208 (kol. 401), 210 (poz. 3, kol. 406), 250 (poz. 51, kol. 493).
27. AVAK VII, s. 279.
28. AVAK VII, s. 289.
29. U IX: Urzędnicy inflanccy, s. 126; UWKL II, s. 243, 666.
30. R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław 1993, s. 141–149.
31. Trybunał II, s.
32. UWKL, s. 312.
33. Vol.Leg. VI, s. 294, kol. 597.
34. Vol.Leg. VI, s. 297, kol. 607.
35. Vol.Leg. VI, s. 316, kol. 653.
36. UWKL II, s. 351.
37. AVAK VII, s. 304 (instrukcja).
38. Diariusze I, s. 12-13, 61, 75-76, 88-89, 106, 125, 232, 245, 302.
39. AVAK VII, s. 332 (instrukcja).
40. Aftanazy, op.cit.
41. Matuszewicz III, s. 163.
42. AVAK XXXV, s. 68, 74.
43. UWKL II, s. 244.
44. AVAK VII, s. 408 (Popis Grodzieński);  Popis Lidzki opublikował Cz. Malewski w "Roczniku Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy". Rok 2005, s. 168-183 i jest dostępny na stronie http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/ahulnaie/03/Malewski_Czesslaw._Popis_szlachty_lidzkiej_z_1765_roku.html (http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/ahulnaie/03/Malewski_Czesslaw._Popis_szlachty_lidzkiej_z_1765_roku.html).
45. Taryffa Dymów Kurzących Powiatu Lidzkiego 1775, k. 102; informacja od A. Rachuby: wymieniony jako starosta trejdeński 15 II 1786 (ML 448, k. 578-579).
46. LVIA F. 604, ap. 10, Byl. 44, k. 110v. Opublikowane na stronie https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CS93-ZS5X-P?i=757&cat=742811 (https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CS93-ZS5X-P?i=757&cat=742811)
47. LVIA F. 604, ap. 10, Byl. 44, k. 120v. Opublikowane na strone https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CS93-ZS57-J?i=767&cat=742811 (https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CS93-ZS57-J?i=767&cat=742811)

Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: A. Rybalko w Czerwiec 23, 2019, 01:53:57 PM
Ciekawe, czy wymienione w tekście Szukiewiczówny były spokrewnione z tym Tomaszem Szukiewiczem, który w 1806 roku pojął za żonę Franciszkę, ukochaną córeczkę Ferdynanda Eysymonta (wojskiego grodzieńskiego). Tomasz pochodził spod Słonimia, a Franciszka mogła mieszkać w dworze Hudziewicze (par. Wielkie Eysymonty), albo w dworze Jabłonowo (par. Łunna), ślub odbył  się jednak w Pieskach (Piaskach). Piszę "ukochana córeczka", bo to dość rzadkie, żeby szanowny tatuś był nie tylko świadkiem na ślubie, ale też i chrzestnym ojcem dziecka córki. Musiał się pofatygować aż do Dziewiątkowicz Nowych (dek. Słonim). Obie metryki zostały niedawno zindeksowane i linki znajdują się w genetece.

Szukiewiczów było na Litwie niestety bardzo wielu. Nie wiem, czy bywali wśród nich jacyś interesujący urzędnicy. Ale myślę, że warto mieć ich na oku i w dalszej prespektywie zająć cię również nimi.
Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: Sławomir Olczyk w Czerwiec 23, 2019, 03:57:51 PM
Pani Alicjo.

Nigdy nie dotarłem to tego aktu.

Gdzie to znaleźć?

Pozdrawiam serdecznie.
Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: A. Rybalko w Czerwiec 23, 2019, 04:41:46 PM
Wystarczy w genetece wpisać Tomasz Szukiewicz, a potem wyszukać wpis, po prawej jest też link do skanu.
Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: A.Markiewicz w Sierpień 14, 2019, 01:46:29 PM
Józef Wall poseł Powiatu Grodzieńskiego

Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: Sławomir Olczyk w Sierpień 14, 2019, 05:18:57 PM
A z którego to sejmu?
Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: A.Markiewicz w Sierpień 14, 2019, 09:21:16 PM
Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=471126
Tytuł: Odp: Ludwik Olczyk: Rodzina Walów - chorążych grodzieńskich w XVIII stuleciu
Wiadomość wysłana przez: A.Markiewicz w Listopad 24, 2019, 07:35:31 PM
Copia ordynansu tegoż Jmści do leśnictwa przełomskiego dla JM pana Wala z Łęczney, 5 julii 1716
http://www.repcyfr.pl/dlibra/docmetadata?id=13351&from=latest