Popis Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1567

[Rafał Jurowski]

Popis Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1567 roku jest znanym źródłem historycznym.
10 lat temu, aby dowiedzieć się, jakie informacje zawiera, trzeba było wybrać się na przykład do Biblioteki Narodowej, gdzie znajduje się 33 tom Ruskiej Biblioteki Historycznej (Русская историческая библиотека).

Od kilku lat Popis ten jest dostępny w Internecie. A zapewne od kilka lat w wersji tekstowej, odczytanej automatycznie na stronie https://ornatowski.com/archiwum/historia/metryka-litewska-spis-wojska-litewskiego/

9 lat temu członek naszego Stowarzyszenia - Sławomir Olczyk przetłumaczył na język polski Popis Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1565 roku dotyczący chorągwi grodzieńskiej

https://www.rodygrodzienskie.pl/biblioteka/popis-wojsk-wielkiego-ksiestwa-litewskiego-1565/

Przetłumaczenie tego Popisu było zadaniem niełatwym i czasochłonnym, jednak przetłumaczenie popisu z roku 1567 jest zadaniem, może nie trudniejszym, gdyż można w dużym stopniu wzorować się na już przetłumaczonym Popisie Wojsk WKL 1565 roku, jednak zapewne bardziej czasochłonnym.

Kilka miesięcy temu postanowiliśmy jednak od czegoś zacząć i tak powstała myśl, aby Popis przepisać, poprawiając pewne błędy pochodzące z automatycznie odczytanego tekstu dostępnego na stronie https://ornatowski.com a także uporządkować go na nowo, dodając skany oryginalnych dokumentów, które znajdują się w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie (AGAD, Zesp 354 (Warszawskie Archiwum Radziwiłłów), dz. VII, sygn. 83, nr. mikrofilmu 24263a).

https://www.rodygrodzienskie.pl/popis-wojsk-wielkiego-ksiestwa-litewskiego-1567/

Są to jedynie zdjęcia z mikrofilmu, nie zawsze dobrej jakości, jednak zwykle umożliwiają porównanie. Myślimy, że może być to interesujące jak wygląda ten dokument w oryginalne! Być może pomoże komuś w nauce odczytywania tego niełatwego ruskiego pisma?

Być może uda się i ten Popis przetłumaczyć a  może uda się zrobić to samo z także innymi powiatami Wielkiego Księstwa Litewskiego?

Wiele z nazwisk występujących w Popisie m.in. Bylczyc, Ejsymont, Huszczyc, Obuchowicz, Hlebowicz, Poczobutowicz, Snarski, Tołoczko, Cydzikowicz, Zaniewicz, Zubrycki są tak charakterystyczne, że w zasadzie bez wątpliwości można uznać, że są to protoplaści wielu linii rodowych do dziś zamieszkujących tereny XVI wiecznego powiatu grodzieńskiego.

Jednak w nie każdym przypadku jest to tak oczywiste. Być może wiadomo Wam coś więcej o innych mniej oczywistych rodach występujących w tym Popisie?
Może wspólnymi siłami udałoby się zidentyfikować protoplastów mniej oczywistych rodów?

Interesujące byłoby, także identyfikacja miejsc wymienianych w tym Popisie a także podobna analiza uzbrojenia, uczestników itd. jaką rozpoczął były członek oraz Prezes Stowarzyszenia Rodów Grodzieńskich - Piotr Cypla https://www.rodygrodzienskie.pl/biblioteka/popis-szlachty-grodzienskiej-z-1765-roku/popis-szlachty-grodzienskiej-1765-roku-parafia-grodzienska/

Obecna wersja na pewno nie jest wolna od błędów w przypadku ich zauważenia prosimy o ich zgłszanie najlepiej na forum w tym wątku

Może, ktoś byłby chętny do pomocy przy opracowywaniu kolejnych powiatów a także do tłumaczenia oraz analizy Popisu 1567 roku powiatu grodzieńskiego?
Będziemy wdzięczni za pomoc!

[Rafał Jurowski]

Jakiś czas temu zacząłem się bawić i wykonałem taką mapkę miejsc pojawiających się w popisie 1567 roku.
Nie wszystkie miejscowości udało się zlokalizować.
Część miejsc zapewne została zlokalizowana przeze mnie błędnie, jednak być może komuś uda się zidentyfikować te brakujące miejsca i poprawić moje ewentualne błędy?

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=15WNUSlUihYguxK24Kz4ej6_lOKsx19mN&usp=sharing

[A. Rybalko]

A co to jest ten Punkt 12?

[Rafał Jurowski]

Punkt 12 to oczywiście pomyłka autora

Szczególnie zastanawia mnie miejsce o nazwie Мокреца (Mokryca, Mokrzyca?), sporo osób na Popisie stawiło się z tego miejsca.
Jednak nie mam pomysłu, gdzie to miejsce mogło się znajdować?

Zagadkowych dla mnie miejsc, z których stawiono się na Popis, jest więcej np.

Жосны (Żośna?), Тужевичъ (Tużewicze?), Ятвезка (Jatwiesk, Jatwieź tylko która?), Локницкого (Łoknica? Łukonica?), Трубницы (Strupnica ?), Овшивицы (Owszewicze?), Веретий (Werety?), Лебеды (Lebiedy ?)

Na południe od Grodna w stronę Indury znajduje się spora pustka na mojej mapce. Bardzo możliwe, że część miejscowości należy szukać w tym rejonie ?

[A. Rybalko]

Nazwy miejscowości mogły się zmienić od tego czasu. I miejscowości nie wszystkie przetrwały, trudno to nam dzisiaj zrekonstruować.

Mam jednak wielką prośbę. Skoro potrafisz taką ładną mapę sporządzić, to zrób jeszcze jedną, z zaznaczeniem parafii w naszych trzech dekanatach Grodno, Sokółka i Wołkowysk, o ile to możliwe z uwzględnieniem parafii unickich. Takiej mapy bardzo brakuje. Z zapamiętaniem koordynat geograficznych mam swoje problemy, i chyba nie tylko ja. Nad tą mapą będzie można porozmyślać, pokombinować, jaka parafia z jaką graniczyła i co z tego wynika dla poszukiwania dalszych śladów.
Naturalnie nic nie stoi na przeszkodzie, żeby mapa objęła też powiat lidzki i słonimski, a także dalsze. Najlepiej jednak zamieścić mapę w innym wątku, może nawet w całkiem nowym temacie. 

[Rafał Jurowski]

Zapewne nie uda się na poznać położenia wszystkich miejscowości, ale można spróbować.

Odnośnie mapki parafii myślę, że to jest do zrobienia, choć sobie przypomniałem, że ktoś już kiedyś coś takiego zrobił, dla całej archidiecezji wileńskiej.
Były to jednak tylko parafie katolickie.

[Rafał Jurowski]

Chyba Тужевиче (Tużewicze?) to obecnie Tużewlany.

[Gordian]

http://www.mem.net.pl/stg/mapy/grodzienski.jpg
W prawym dolnym rogu jest mała mapka i tam znajdziemy Mokrzyce osady bojarów brańców jest to mniej więcej nad prawym brzegiem Niemna między ujściami Lebiody i Szczary
W opisie do mapy powiatu grodzieńskiego w XVI wieku Jakubowski napisał:
Mokrzyce (Mokrec), okolica szlachecka, RIB t. XXXIII str. 678.

Pozdrawiam
Gordian

[Rafał Jurowski]

Bardzo dziękuję, super! To naprawdę wiele wyjaśnia! Miejsce zostało dodane do mapki!
To tereny parafii Różanka, Zołudek. Co mnie najbardziej zdziwiło, to w niedaleko Mokrzyc (Mokrec, Mokrzec) znajduje się okolica Paszyce, gdzie mieszkało w XIX wielu i wcześniej, wielu Bykowskich. Na popisie 1567 roku jest odnotowanych trzech Bykowskich pochodzących właśnie z Mokrzycy! I to chyba wiele wyjaśnia.

To zapewne protoplaści m,in Bykowskich z Paszyc!

Суринъ Головачевичъ Быковский з ыменья своего Мокреца ставилъ служебника на имя Станислава на кони, каф. з согай , рогати., а самъ служить князю Слуцкому жолнерскую, конь.

Михайло Гриневичъ Быковский з Мокреца з дыму выслалъ слугу на клячи з рогати.

Григорей Василевичъ Быковский з Мокреца пенези бралъ въ роте пани Полушиной, ставилъ слугу на имя Яна Кубилойти кляча, пнцp., пр., тар., др.

Tak jak napisałeś i zostało napisane na mapce, w tym miejscu znajdowały się osady bojarów brańców, ciekawe o które rody bojarskie może chodzić ?

Jescze raz dziękuję! I proszę o więcej Przyjrzę się jeszcze w wolnej chwilii mapce, o której zapomniałem!

[Rafał Jurowski]

Jakiś czas temu uporządkowałem popis powiatu grodzieńskiego, na podstawie odczytanego automatycznie Popisu WKL z 1567 roku, która znajduje się na stronie: https://ornatowski.com/archiwum/historia/metryka-litewska-spis-wojska-litewskiego/

W końcu udało się uporządkować także inne powiaty Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pozostało jeszcze do uporządkowania obszerne Podlasie, Chorągiew tatarska oraz poczty Panów Litewskich, które rozpoczynają ten Popis.

Wersja automatyczna zawierała wiele błędów, które starałem się wychwycić i skorygować na podstawie wersji popisu opublikowanej przez Prof. Stanisława Ptaszyckiego na początku XX wieku (33 tom Ruskiej Biblioteki Historycznej (Русская историческая библиотека)).

Oczywiście nie gwarantuję, że w mojej wersji błędów nie będzie. Jednak sporo osób znajdujących się w mojej poprawionej wersji popisu nie można było odnaleźć przy przeszukiwaniu np. Google books, gdzie ten popis może także odnaleźć. Może więc coś poprawiłem.

https://www.rodygrodzienskie.pl/popis-wojsk-wielkiego-ksiestwa-litewskiego-z-1567-roku/

Wydaje mi się, że taka wersja jest bardziej przystępna w robieniu różnych analiz.

Jedyne co zmieniłem w mojej wersji to literki. Tam, gdzie pojawiają się literki Ѳ, ѳ zamieniłem je na Ф ф. Literki Ѣ, ѣ na Е,е. To może trochę oszustwo jednak chyba nie aż tak duże

Ponadto na pierwszych stronach popisu danego powiatu podałem odnośniki do skanów rękopisu udostępnionego niedawno przez AGAD. Myślę, że pozwoli to na szybsze orientowanie się w tym cennym źródle.

Przy każdej z kart oprócz starej paginacji prof. Ptaszyckiego podałem także obecny numer paginy (karty) znajdujący się w górnej części rękopisu oraz numer skanu na stronie AGAD. Stara paginacja znajduje się w dolnym rogu rękopisu i jest przekreślona. Jak znajdę czas, postaram się podlinkować resztę kart.

Jak ktoś zauważy jakieś poważne błędy proszę dać znać.

[bozenaczar]

Dziękuję bardzo za uporządkowanie! Łatwiej mi było odnaleźć poszukiwany fragment dotyczący powiatu słonimskiego. Jak się okazało z Pławskiego przybyło 3 Czarnyszewiczów (Czornyszewicz, Czernyszewicz) Wasyl, Sergiej i Zachary - 10 i 11 października. Dotarłam do wywodów szlacheckich i tam najstarszy Czarnyszewicz to Gleb (Hleb) z synami Grzegorz ur. 1683r. i mój prapra... Jakub ur. 1701 roku urodzeni w okolicy Pławskie. Mogę założyć, że Czarnyszewicze z 1567r to zapewne moi przodkowie. Z tego co odszukałam to ostatni Czarnuszewicze (taką wersję nazwiska używa moja gałąź) opuścili Pławskie w 1957 roku w ramach łączenia rodzin, kuzynowie mojego dziadka. Większość rodziny "repatriowała" w 1945r.
Bożena Czarnuszewicz

[Rafał Jurowski]

Fajnie, cieszę się że komuś się przydaje ta wersja!
Może następnym krokiem będzie zbadanie Y-DNA jakiegoś przedstawiciela rodu Czarnyszewiczów ?