Odachowscy

[A. Rybalko]

Michał Odachowski strażnik grodzieński był dla mnie postacią prawie mityczną. Witold Karpyza w swoim dziele ,,Ziemia Wołkowyska", wzmiankuje, że Michał Odachowski, strażnik grodzieński, uposażył z dóbr duchowlańskich przytułek dla starców w Repli w 1814 roku, dbali o ten szpitalik jego następcy Eysymontowie. Wieś Duchowlany znam z autopsji, tu urodził się mój ojciec. Z tego powodu ta niewielka wzmianka utkwiła mi w pamięci, zostawiając jednak kilka pytań zostało bez odpowiedzi. Kim był Odachowski, czy mieszkał na stale w dworze Duchowlany, czy miał rodzinę? Którzy Eysymontowie dbali o jego dziedzictwo i dlaczego? Metryki z Repli nie wymieniają Odachowskich w ogóle.

Przy indeksacji fary grodzieńskiej odnalazła się metryka zgonu pana strażnika. Michał Odachowski zmarł w Grodnie w lutym 1814 roku, pochowany w Jabłonowie. W metryce przekreślono ,,z Duchowlan" i poprawiono na ,,Grodno". Miał 57 lat. Dlaczego Michał znalazł się tej zimy w Grodnie? Może cierpiał na jakąś przewlekłą chorobę i zdecydował się na poszukanie pomocy lekarskiej? Widocznie miał już spisany testament, a w nim odnotowaną darowiznę dla replańskiego przytułku, wraz z zaznaczeniem, że pensjonariusze powinni codziennie wysłuchać Mszy świętej oraz odmówić różaniec za duszę fundatora.

Michał nie miał widać syna, tylko córki, z których jedna która poślubiła Eysymonta i odziedziczyła po ojcu dobra duchowlańskie. Na podstawie danych z geneteki jedna odpowiednia para mieszkała w okolicy Małe Eysymonty, parafia Mała Brzostowica. To Tadeusz Eysymont i Joanna Odachowska (dzieci w latach 1798, 1800, 1801). Nie mam niestety innych danych, żeby z całą pewnością odbudować ten niewielki fragment genealogii Odachowskich. Ale może uda sIę to z czasem, z pomocą znawców Grodzieńszczyzny.

[Sławomir Olczyk]

Droga Alicjo.

Odachowscy zajmowali głównie urzędy na Żmudzi. 26.06.1767 w okolicy Burniewo, par. Repla niejaki Jan Odachowski, chorąży wendeński (zapewne syn Wawrzyńca Teofila, też chorążego wendeńskiego, który był pisany W.T. na Repli Odachowski) był chrzestnym Jana Eysymonta Szkulaka, s. Andrzeja i Teresy z Krupowiczów.

Pozdrawiam serdecznie.

[A. Rybalko]

O, myślałam, że metryki z parafii Repla sprzed 1797 nie istnieją.

Aniszczanka wymienia kilku Odachowskich wśród szlachty grodzieńskiej, jednak Michała wśród nie ma. Dlatego trudno coś wykoncypować bez wglądu w jakiekolwiek dokumenty archiwalne. 

[Sławomir Olczyk]

Musiały istnieć wcześniej. Jeszcze w latach 40. XIX stulecia z nich korzystano. Ta pochodzi z wywodu.

A jest też z 1729. I te wypisy robiono przecież ponad 100 lat później.

Gdzie się więc podziały te księgi? Konsystorz Wileński je posiadał.

Pozdrawiam serdecznie.

[A. Rybalko]

Masz rację, to właściwie dziwne, że księgi replańskie są tak okrojone: ani 18-wiecznych, ani 1865 do 1922. Inne parafie mają lepiej. Ale są i takie, które mają znacznie gorzej, jak np. Gudziewicze. Rekonstruujmy więc co się da. 

[A. Rybalko]

O początkach dóbr Repla świadczy dowód nie byle jaki, bo dowód miłości. W opasłym tomie aktów sądu ziemskiego w Grodnie znalazł i ten wzruszający zapis z 1558 roku, ręką pisarza pod nieobecność sędziów chorążego Piotra Micuty i Mikołaja Szymkowicza Tołoczki uczyniony.

Pan Stanisław Odachowski czyni niniejszym dobrowolne zeznanie, że w trybie natychmiastowym daruje małżonce Elżbiecie trzecią część dóbr swoich Repli i Hanusowszczyzny ,,z rzeczami ruchomymi i nieruchomymi". Pozostałe zaś dwie trzecie miała otrzymać w dożywocie po jego śmierci. A czyni to w podzięce za ,,dobre a cnotliwe zachowanie" oraz ,,widząc ją ku sobie skłonną i we wszystkim powolną".

Było to zapewne drugie małżeństwo Odachowskiego, bo w oświadczeniu wspomnieni są synowie, którzy mogliby ewentualnie ,,wyciskać" cnotliwą Elżbietę z przynależnego jej dożywocia. Zapobiegliwy pan Stanisław, przewidując opór synów, postarał się o osobny list, którego treść, prawie dosłownie powtarzająca oświadczenie, została przez pisarza również odnotowana. Pod listem znalazły się pieczęcie samego Odachowskiego oraz ,,panów dobrych" Marka Hrynkowina Wołłowicza, Ostafia Chaleckiego i Andrzeja Swirskiego, podnamiestnika grodzieńskiego.

W tym akcie darowizny zawarta jest ważna informacja, dotycząca poprzedniego właściciela. Odachowski stwierdza, że Replę i Hanusowszczyznę wysłużył ,,na moim panu, kniaziu Pawle, sławnej pamięci biskupie wileńskim". Chodzi o biskupa Pawła Holszańskiego (ok. 1490-1555 w Wilnie), który rozdawał dobra chętnie, choć pewnie miał tu swoje cele. Na przykład podarował rodowe Holszany królowej Bonie, a ona przekazała je swojej dwórce, Helenie, żonie Pawła Sapiehy.

Skoro Duchowlany znajdują się dziś między Replą a Hanusowszczyzną, można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że jeśli nie sama wieś, to przynajmniej tereny, na których została zbudowana, należały przez krótki błysk historii do cnotliwej Elżbiety Odachowskiej.

Dokładną treść zapisu można przeczytać w Aktach Ziemskago Grodnienskawo Suda. Tom XXI, Wilno, 1894, s. 326; tom dostępny w portalu Książnicy Podlaskiej w Białymstoku.

[Rafał Jurowski]

Na popisie 1576 roku powiatu wołkowyskiego znalazłem chyba Elżbietę Odachowską żonę Stanisława.

л. 400

Альжбѣта Станиславовая Одаховсвкая з ыменья з Репли ставила кони 3 збройно.
панцѣ. 2, а зброя блях., прил., тар., древ., а выслала старшимъ Андрея Малеича.
Она жъ ставила драба 1 з рогати..

Fragment tego wpisu znajduje się w załączniku a całość popisu dostępna

https://chtyvo.org.ua/authors/Lytovska_metryka/Russkaia_ystorycheskaia_byblyoteka_Tom_33_Lytovskaia_metryka_Otdel_1_Chast_3_Knyhy_publychnkh_del_Pe/

[A. Rybalko]

To ona, ani chybi! Pan Stanisław pomer, jak się spodziewał, a pani wzięła sprawy w swoje ręce.