Krótkie opisy parafii grodzieńskich

[A. Rybalko]

Dane parafii   Indura

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1818.

Rocznie   130-280 urodzeń
      20-40 małżeństw
      50-90 (170) zgonów

Uwagi:

a)   Parafia przypomina wielkością Sokółkę, jednak była to bardziej zgrzebna parafia, brak jakichkolwiek prominentów wśród chrzestnych, jeśli nie liczyć proboszcza Lachnickiego.
b)   Kopie ksiąg metrykalnych zawierają również wiele aktów z parafii Usnarz-Makarowce, która powstała w 1795 roku jako filia Indury. Od przybytku głowa nie boli, nie dziwmy się jednak, że ta sama osoba została zapisana podwójnie w obu parafiach.
c)   Dokładniejsze rozgraniczenie parafian między Indurą a Usnarzem następowało stopniowo, od roku 1813 parafianie usnarscy trafiają się tylko sporadycznie.
d)   Lata 1810-1813 obfitują w metryki zgonów (150-170 zgonów z Indury i Usnarza razem wziętych). Po części wiązało się to na pewno z wojną w 1812 roku, ale również lata poprzedzające nie były najlepsze (nieurodzaj, co za tym idzie głód i choroby? Epidemia?). Brak przyczyny tych zgonów, więc możemy tylko zgadywać.
e)   Dość dokładne dane dotyczące wieku zmarłych niemowląt i małych dzieci. Jednak nie we wszystkich miejscowościach rejestrowano takie zgony. Być może przyczyną była zbyt wielka odległość od kościoła.
f)   W Indurze żyło się dłużej niż w wielu innych parafiach położonych na wschód. Jeżeli nawet traktujemy podany wiek 90, 100 lat z przymrużeniem oka, to jednak wysoki jest odsetek tych, którzy przeżyli ponad 60 lat.
g)   Stan mieszczański w zalążku, zresztą niewielu katolików mieszkało w samym miasteczku. Były to poszczególne rodziny, np. Harbulewicz, Kaszuba/Kaszubowicz, Mancewicz, Orłowski, Pisarzewicz, spotykane również w okolicznych wsiach.
h)   Wiele szlacheckich okolic. Najbardziej popularnym nazwiskiem jest Hlebowicz, naliczyłam w tym okresie 70 rodzin! Ze względu na obfitość rodzin i rodów Hlebowiczów należy uważać na patronimiczne przydomki, które niektórym zastępowały nazwisko: Ławrynowicz, Charytonowicz, Siemionowicz okazują się w gruncie rzeczy Hlebowiczami.
i)   Nazwiska panieńskie kobiet początkowo podane były tylko dla szlachcianek, bardzo rzadko dla pozostałych (majętniejszych?). Zmienia się to od 1816 roku.
j)   Chrzty odbywały później po urodzeniu niż w innych parafiach, co zakłada staranniejsze przygotowanie tego rodzinnego święta, a to z kolei świadczy o większej zamożności mieszkańców.
k)   Wyjątkowa rzadkość: kobieta jako świadek ślubu! Zdarzyło się to w parafii dwa razy, co raczej wyklucza mechaniczną pomyłkę.
Niektóre z powyższych uwag sugerują stosunkową zamożność i nawet emancypację mieszkańców parafii. Potwierdzeniem tego mógłby służyć fakt wybudowania nowego murowanego kościoła staraniem proboszcza Radziewicza i parafian w roku 1815; okazała świątynia stoi do dziś. Dla porównania: kościoły na Grodzieńszczyźnie bywały fundowane przede wszystkim przez władców lub wielmożów. Nie wiem jednak, skąd ksiądz Rodziewicz wziął pieniądze na tak duży kościół, wobec tej powojennej nędzy w Indurze. Liczba chrztów i zgonów zmniejsza się po 1813 roku wręcz drastycznie.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   7,3%, mieszczan   0,0%, chłopów   92,6%, brak danych – 0,0%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: Indura
Dwory (rodzina): Domanowszczyzna folwark (Lebel), Hrajno (Judynowicz, Lenkiewicz, Wołk), Lachnowo, Nowosiółki (Zarzecki) Plebanowce (Eysymont), Zarubicze (Lebel; patrz również par. WE; Tatt, Trzeciak), Żarnówka (Aluszyński vel Alużyński).
Okolice (rodziny): Hlebowicze (Hlebowicz, Łaszkiewicz, Narbut, Panasewicz, Sarosiek, Siwicki, Strzembicki), Pacenki (Pacenko, Statkiewicz), Petelczyce (Hlebowicz), Sarosieki (Cydzik, Sarosiek), Żukiewicze (Szumski, Jodkowski).
Wsie: Bielewo, Bojary, Dubowka, Dziemitkowo, Joskiewicze (później: Jaśkiewicze), Koniuchy, Kowalicze, Kozły, Kruhliki, Łuckowlany, Mohylany, Odła, Pieśle, Plebanowce, Prokopowicze, Putne, Rohacze, Słomianka, Trochimy, Wodlany, Wójtowszczyzna, Zarubicze, Żarnówka.
Miejscowości z innych parafii (pojedyncze metryki): okolica Jodkiewicze i Żukiewicze par. Wielkie Ejsmonty.

Duchowieństwo
Proboszcz: Stanisław Lachnicki, kanonik smoleński, dziekan grodnieński (udzielał chrztów w latach 1798-1809); Grzegorz Rodziewicz (od stycznia 1813 roku wikary, od października – jako proboszcz).

Wikarowie:
Serafin Wołk (1797-1798)
Placyd Jaszczółd (1798-1799)
Bazyli Sienicki, również filialista z Usnarza (1799-1804)
Maksym Piotrowicz, filialista z Usnarza (1804-1815)
Paweł Jackiewicz (1801)
Ignacy Sutkowski (1801, 1805)
Rajmund Dapkiewicz (1801-1802)
Fabian Eysymont (1802-1804)
Nazary Jurcewicz (1805)
Kazimierz Sądecki (1805-1806, 4 mies.)
Tomasz Wróblewski (1806-1807)
Adam Urniaż (1807)
Michał Siezieniewski (1807-1810)
Julian Sangowicz (1810, 6 mies.)
Antoni Jastrzębski (1810-1813)
Antoni Dłuski (1814-1816)
Stefan Bułharowski (1817-1818).

Goście duchowni: Ludwik Smorszczewski (1798), Roch Mogielnicki (1801), Placyd Jaszczółd (1802, 1803, 1804), Hipolit Charmałowicz (1805), Mikołaj Dawidowicz (1805), Pantaleon Orzechowski (1805), Ignacy Sutkowski (1807, 1811), Józef Januszkiewicz (1807), Maurycy Dziekoński (1808), Stanisław Białopiotrowicz (1808), Jan Dargiewicz (1810), Julian Jarutowicz (1810), Wincenty Jazdowski (1811), Nikodem Wołowicz (1813).

Duchowni uniccy: Teodor Kaczanowski pleban (1811).
Przynależność poszczególnych pozostałych duchownych do unickiego wyznania nie jest wskazana, ale niewykluczone, że niektórzy wyszczególnieni powyżej byli unitami.

Uwagi:
a)   Proboszcz Lachnicki pojawiał się w parafii raczej sporadycznie. Udzielił tylko ok. 5 % chrztów. Brak jego metryki zgonu w Indurze.
b)   Codzienną pracę wykonywał przeważnie tylko jeden duchowny, co w tak dużej parafii było zadaniem prawie ponad siły. Nie pracowali zresztą długo. Przez parafię przewinęło się bardzo wielu księży i zakonników, tylko niewielu przetrwało na pozycji wikarego 2-3 lata, większość była delegowana na parę czy kilka miesięcy.
c)   Wikarymi bywali franciszkanie z Grodna i z pobliskiej Świsłoczy franciszkańskiej: Ignacy Sutkowski, Placyd Jaszczółd, Rajmund Dapkiewicz, Nazary Jurcewicz. Tego ostatniego podejrzewam o wybujałe słowotwórstwo: w jego zapisach, zarówno w Grodnie jak i w Indurze, pojawiają się bardzo dziwne nazwiska, których ani przedtem, ani potem nie było.
d)   Proboszcz Rodziewicz pochodził widać z innych stron, przynajmniej na początku nie grzeszył znajomością nazwisk i miejscowości, np. zamiast Odła napisał Jodła. Ale miał energiczny charakter pisma, zaraz wystarał się o wikarego, który przejął bieżące obowiązki, a sam zajął się – czym? – być może budową nowego kościoła.
e)   Z arytmetyką też miał swoje trudności. Liczył np. tak: 21 osób płci męskiej plus 24 płci żeńskiej = 65. Albo tak: 29 plus 12=31. Te obliczenia zmarłych robione były niewątpliwie ręką proboszcza Rodziewicza. Nie muszę dodawać, że rzeczywista liczba zapisów była zupełnie inna…
f)   Liczby to właściwie głupstwo. W latach 1817 i 1818 kartki metryk zgonów są przypuszczalnie przemieszane ze sobą, toteż nie można ustalić, czy ktoś zmarł w 1817 czy w 1818. Porównywanie metryk chrztów i zgonów małych dzieci z tych lat nie przyniosło jednoznacznego wyniku.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Usnarz

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   50-80 urodzeń
      6-20 małżeństw
      20-30 zgonów

Uwagi:
a)   Parafia w Usnarzu była filią parafii w Indurze, kościół czasem nazywany jest w aktach kaplicą. Parafia powstała w 1795 roku.
b)   Niektóre rodziny należały przedtem albo równolegle do parafii Odelsk.
c)   Akty zgonów wykazują parumiesięczne luki. Dość nieregularna jest liczba obrzędów, duże wahania z roku na rok.
d)   Całkowity brak stanu mieszczańskiego. Jedyna „grupa zawodowa” w parafii to nierządnica Barbara, która urodziła córkę w Makarowcach w 1799. Nota bene to pierwsza jak dotychczas wzmianka o tym rzemiośle na Grodzieńszczyźnie.
e)   Parafia skromna, do wspomnianych w aktach prominentów można zaliczyć tylko Ludwika Pancerzyńskiego chorążego ziemi grodzieńskiej, któremu zmarł mały synek w 1798. Nie od rzeczy będzie wspomnieć, że niedługo potem ów Pancerzyński został marszałkiem grodzieńskim (1799-1809), a jeszcze później  - marszałkiem guberni grodzieńskiej (1809-1815). I że to on ufundował kościół w Usnarzu.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   27,0%, mieszczan   0,0%, chłopów   71,6%, brak danych – 1,4%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: brak
Dwory (rodziny): Liszki, Usnarz (Jackiewicz, Kruszyński, Pancerzyński).
Okolice (rodziny): Białokozy (Białokoz, Olizarowicz), Ihnatowicze (Eysymont, Ihnatowicz, Wąsowicz), Petelczyce (Eysymont, Ihnatowicz, Kudrycki, Petelczyc, Porzecki, Terejło), Poczobuty (Białokoz, Eysymont, Hlebowicz, Nowicki, Pacento, Poczobut, Rukiewicz, Sarosiek), Proniewicze (Proniewicz), Sarosieki (Cydzik, Hlebowicz, Jeryng, Kołos, Nakrewicz, Paszkowski, Raplin, Sarosiek, Waszkiewicz).
Wsie: Kudrycze, Kurczowce, Łapieniowce, Makarowce, Odła, Rusaki, Sunejki, Szalinki, Trochimy, Wiszniówka, Żopowicze.

Duchowieństwo

Proboszcz/Kapelan: Franciszek Żyliński franciszkanin (styczeń-5 listopada 1797), wspomagany przez pół roku przez innego franciszkanina Antoniego Adamowicza (udzielił kilku ślubów), Łukasz Szymkiewicz franciszkanin (3 chrzty w dniach 20-26 listopada 1797), Konrad Spucewicz franciszkanin (14-31 grudnia 1797), Fabian Sebastian Eysymont (od stycznia 1798 do marca 1801), Bazyli Sienicki (od marca 1801).
Wikary: brak.
Duchowni uniccy: brak.

Uwagi:
a)   Często zmieniający się duchowni w 1797, a więc w jednym z pierwszych lat istnienia nowej parafii świadczą o trudnościach z obsadzeniem tej placówki.
b)   Duchowni znani z innych parafii grodzieńskich: Fabian Eysymont (przeniósł się do parafii Wielkie Eysymonty), Bazyli Sienicki (w okresie poprzedzającym sprawował posługę w par. Indura).
c)   Goście parafii: dominikanin Aurelian Hulicki (1 chrzest i 1 ślub w czerwcu 1799), Franciszek Mateusz Sańkowski (2 chrzty w listopadzie/grudniu 1798),

[A. Rybalko]

Dane parafii   Kwasówka

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   25-40 urodzeń
      7-20 małżeństw
      10-20 zgonów
Uwagi:
a)   Parafia silnie „podszyta” unitami, którzy pojawiają się w aktach jako narzeczeni (co piąte małżeństwo to unita-katoliczka), kumowie i świadkowie ślubu.
b)   Grodno leży w najbliższym sąsiedztwie na północ w odległości „mil trzy miernych”; najbliższa tamtejsza parafia to kościół franciszkański.
c)   „Metropolią” parafii była wieś Pohorany, mająca największą liczbę chrztów (41 w ciągu 5 lat). Tu mieszkał też jedyny sławetny, Florian Wróblewski, prawdopodobnie rzemieślnik nieznanej branży. Na drugim miejscu plasuje się Baranowo (34 chrzty).
d)   W ciągu tych 5 lat potomstwa doczekali się dwaj prominenci: stolnik wołkowyski Marcin Broniec w Rudawicach i rotmistrz orszański Wilhelm Wincenty Wołk w dworze Poniemuń.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   17,4%, mieszczan   0,6%, chłopów   82,0%, brak danych – 0,0%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: brak
Dwory (rodzina): dobra Baranowo (Horbaczewski, Strzałkowski), Kwasówka (Zawistowski), Poniemoń (Wołk), Rudawice (Broniec, Zahorski), Świsłocz Romerowska (Baranowski).
Okolice (rodziny): Chlistowicze (Chlistowski, Malijewski, Obuchowicz, Strzelecki, Strzałkowski), Korozicze (Szaciłowski), Malicewicze (Eysymont, Koroza).
Wsie: Baranowo, Dereczynek, Doroszewicze, Horny, Kołpaki, Kowalicze, Kruhlany/Kruhła, Ogrodniki, Pohorany, Swawicze, Wicki?, Żukiewicze, Żylicze.

Duchowieństwo

Proboszcz: Antoni Ałużyński.
Wikary: Michał Ałużyński.
Duchowni uniccy: brak.

Uwagi:
a)   Nieznany jest stopień pokrewieństwa między proboszczem i wikarym, obowiązki dzielili jednak po bratersku.
b)   W aktach brak wzmianki o jakimkolwiek innym duchownym.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Wielka Brzostowica

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   40-50 urodzeń
      7-20 małżeństw
      15-20 zgonów (47 zgonów w 1800)

Uwagi:
a)   Parafia zdecydowanie demokratyczna, stan społeczny 80% rodzin nie został w aktach podany (patrz poniżej).
b)   Wymienione zawody: zakrystian i organista. Joachim Bouffał został nazwany „gubernatorem tego dworu“, o pewnie oznaczało ekonoma.
c)   Brak okolic szlacheckich.
d)   Nie mylić wsi Dublany w tej parafii z Dublanami w parafii Wielkie Ejsmonty.
e)   Małżeństwa wyznaniowo mieszane (unicko-katolickie) są nieliczne (4 z 69)

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   5,5%, mieszczan   4,0%, chłopów   10,5%, brak danych – 80,0%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: Wielka Brzostowica
Dwory (rodzina): Dublany (Jakubowski), Hołynka (Zaniewski), Iwaszkowce (Bouffał, Szczutkowski), Mieńki (Radowicki, Zakrzewski), Moszny (Nowomiejski), Lewszowszczyzna (Milkiewicz), Wielka Brzostowica (Pawłowski), Wojciechowszczyzna (Kukliński).
Okolice (rodziny): brak.
Wsie: Brzostowiczany, Dublany, Dzieniewicze, Ejminowce, Karpowce, Kielicze, Kwatery, Lichosielce, Moszny, Niewojny, Parfimowce, Pauluszki, Popławce, Starzyńce.

Duchowieństwo

Proboszcz: Antoni Nargiełłowicz (udzielił 1 chrztu)
Inni duchowni: Antoni Adamowicz, Michał Bajkowski, Rutyliusz Godławski, Stanisław Kadłubowski, Franciszek Koncewicz, Alojzy Korzeniewski, Ksawery Lacki, Kazimierz Michniewicz (praepositus), Wincenty Morawek, Kazimierz Piekarski, Franciszek Sankowski, Ludwik Smorszczewski, Franciszek Stecewicz, Antoni Tyborowski, Łukasz Wojciulewicz (wikary, commendarius), Franciszek Zielonka.
Duchowni uniccy: brak.

Uwagi:
a)   Widocznie była Wielka Brzostowica niełatwą parafią do obsadzenia. Proboszcz został wymieniony tylko w jednym akcie chrztu.
b)   Pozostali duchowni, którzy w ciągu tych 5 lat przewinęli się przez parafię, zostali powyżej wymienieni alfabetycznie. Było ich aż 16. Niektórzy dokonali tylko jednego obrzędu, inni pobyli kilka tygodni, inni – kilka miesięcy.
c)   Znajomi z innych parafii. Niestrudzony franciszkanin z klasztoru w Świsłoczy Ludwik Smorszczewski zajrzał tu w czerwcu 1800 (podobnie krótko wizytował Indurę, Replę, Usnarz). Wincenty Morawek, tytułowany sekretarzem prowinc. marianów na przełomie 1798 i 1799 przyjechał z Wołpy na dwa chrzty. Podobnie na krótko odwiedził w 1799 miasteczko inny marianin Franciszek Zielonka.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Mała Brzostowica

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   2-18 urodzeń
      2-5 małżeństw
      3-20 zgonów

Uwagi:
a)   Chyba najmniejsza grodzieńska parafia. W ciągu 5 lat ochrzczono tu 52 niemowląt, 16 par wzięło ślub, zmarła 51 osoba.
b)   Parafia wybitnie szlachecka, ok. 70 % dzieci rodziło się w rodzinach szlacheckich.
c)   Nie tylko szlachetnie urodzeni zostawali kumami pracowitych, ale jeden czy drugi pracowity trzymał do chrztu urodzonego, co w innych parafiach w tym historycznym okresie raczej się nie zdarzało.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   69,2%, mieszczan   0,0%, chłopów   25,0%, brak danych – 5,8%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: brak
Dwory i folwarki (rodzina): folwark Dorguże (Berliński, Szadurski, Sadowniczy), Mała Brzostowica Jundziły (Eysymont, Żakiewicz), folwark Zańkowszczyzna (Hlebowicz).
Okolice (rodziny): Małe Eysymonty (Bartoszewicz, Eysymont, Orzechowicz, Pułjanowski, Szemiot, Ufs), Pułjanowicze (Eysymont, Pułjanowski).
Wsie: Brzostowiczany, Konczany, Pychowczyce, Sieńki.

Duchowieństwo

Proboszcz: Antoni Olszewski.
Wikary: brak.
Duchowni uniccy: Szymon Onacewicz paroch cerkwi Mała Brzostowica, Szymon Sebastianowicz wikary cerkwi Mała Brzostowica, Marcin Zawadzki wikary cerkwi Mała Brzostowica.

Uwagi:
a)   Ks. Antoni Olszewski był na początku tego okresu określany jako „curatus”, następnie sprawował godność plebana.
b)   W okresie od stycznia do sierpnia 1800 roku sakramentu chrztu udzielali wyłącznie kapłani uniccy Onacewicz (1 chrzest), Sebastianowicz (4 chrzty) i Zawadzki (2 chrzty). Ks. Olszewski udzielał w roku 1800 wyłącznie ślubów w liczbie 5.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Świsłocz Górna (franciszkańska)

Oceny dokonano na podstawie indeksów z lat 1797-1818.

Rocznie   30-85 urodzeń
      4-12 małżeństw
      10-40 zgonów

Uwagi:

a)   Świsłocz nie była ani miasteczkiem, ani nawet wsią, tylko siedzibą parafii, z kościołem i klasztorem franciszkanów. Łatwo jest pomylić tę parafię ze Świsłoczą w powiecie i dekanacie wołkowyskim. Nawet metryki na family search są ze sobą przemieszane i znajdują się na jednym filmie.
b)   Parafia wielu okolic i drobnej szlachty, przypomina Wielkie Eysymonty, tym bardziej, że w aktach można spotkać wiele miejscowości przynależnych do tej parafii (Cydziki, Glindzicze, Jodkiewicze, Maciejewicze, Żukiewicze).
c)   Księgi prowadzone były starannie, mało błędów, od ok. 1806 roku rejestrowano znacznie lepiej zgony małych dzieci i noworodków.
d)   Bardzo wysoka śmiertelność, nawet wśród osób młodych (20-40 lat). Szczególnie złym rokiem był 1813, przypuszczalnie wiele osób zmarło wskutek głodu po przemarszu wojsk napoleonowskich.
e)   Czas leczy rany, co bardzo wyraźnie widać w metrykach chrztów w latach 1815-1818, kiedy w parafii nastąpił prawdziwy wyż demograficzny.
f)   Parafia miała swój szpital-przytułek (Xenodochium), w którym w tego okresu zmarły zaledwie dwie starsze kobiety: Zaniewska 60 i Murzynowa 70 oraz organista Ostrowski, który pewnie tam zamieszkiwał. Widocznie szpitalik nie odgrywał specjalnej roli, może z braku środków.
g)   Kilka znanych z imienia i nazwiska par rodziców pozostawało w nieślubnym związku.
h)   Wyjątkowo niewiele nieślubnych dzieci, zaledwie 16, plus dwoje podrzutków.
i)   Wymieniono w metrykach tylko jeden zawód: kucharz Karpiej przy dworze Świsłocz.
j)   Z metryk znane są dwa przydomki licznych w tej parafii Zaniewskich: Korowaj i Dereniewski.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachta   57,5%, pracowici   33,8%, sławetni    0,2% (2 pary), Cyganie    0,1% (1 para), brak danych – 8,4%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: brak
Dwory (rodziny): Obrębszczyzna (Siewruk) Siemierenki (Trzeciak), Świsłocz (Jacyna, Minuczyc, Rafałowicz, Wołoncewicz).
Okolice (rodziny): Biergiele (Biergiel), Brakowo (Gorzkowski, Jankowski, Jodkowski, Stetkiewicz, Wołk), Buraki Zaniewicze (Eysymont, Stetkiewicz, Strzałkowski, Zaniewski), Glindzicze (Cydzik, Eysymont, Stetkiewicz), Jodkiewicze (Borkowski, Cydzik, Jodkowski, Zaniewski), Kuźmicze (Biergiel, Bohatyrewicz, Eysymont, Steckiewicz, Żukowski), Łaniewicze (Biergiel, Hlebowicz, Jodkowski, Maciejewski, Staniewski, Steckiewicz, Strzałkowski, Zaniewski) Maciejewicze (Glindzicz, Maciejewski, Steckiewicz, Zaniewski), Nieciecz Klukowszczyzna (Klukowski, Korejwa), Pacenki (Pacenko), Staniewicze (Biergiel, Eysymont, Hlebowicz, Pułjanowski, Siezieniewski, Staniewski, Steckiewicz), Stecki (Daszkowski, Gorzkowski, Snarski, Stetkiewicz albo Steckiewicz, Strzałkowski, Wasilkowski), Zaniewicze (Biergiel, Butrymowicz, Cydzik, Eysymont, Hlebowicz, Korejwo, Łozak, Pacenko, Rydzewski, Staniewski, Steckiewicz, Waliszewski, Strzałkowski, Zaniewski, Żukowski).
Wsie: Balicze, Cydziki, Doroszewicze, Hladowicze, Jodkiewicze, Jodkiewicze Małe, Jurowce, Kaleniki, Końcowszczyzna, Korożyce, Kowalicze, Kruhlany, Kuźmicze, Lachnowo, Łaniewicze, Litwinki, Michalin, Misiewicze, Nieciecz, Poniżany, Rohacze, Siemierenki, Suchodolina, Szczerbowicze, Wójtowszczyzna, Zarubicze, Żukiewicze, Żylicze.
Karczma Rakowo
Młyn Wójtowszczyzna

Duchowieństwo

Proboszcz: Ignacy Sutkowski, Placyd Jaszczółd (od 1812 roku).
Zakonnicy franciszkanie (jako wikarowie): Feliks Kutkowski, Ludwik Smorszczewski, Gaspar Sawicki, Kilian Sobolewski, Antoni Wojewódzki.
Duchowni goście: Ludwik Chłusewicz, Oderyk Dziekoński, Rajmund Kozłowski, Stanisław Lachnicki, Jakub Makowski gwardian, Szymon Sebastianowicz, Kazimierz Twarowski, Piotr Wiercieński
Duchowni uniccy: brak.

Uwagi:
a)   Ludwik Smorszczewski został określony słowem „kaznodzieja”. On też najwięcej podróżował po parafiach. Dotychczas znaleziono jego ślady jego duszpasterskiej działalności w Indurze, Usnarzu, Repli i Wielkiej Brzostowicy.
b)   Pozostali franciszkanie zwani są gwardianami. Oni również wspomagali parafie grodzieńskie: Jaszczołd był przez rok proboszczem w Indurze (1798/1799), Sutkowski pracował tam przez kilka miesięcy, odwiedzał też Replę.
c)   Stanisław Lachnicki, proboszcz z Indury, ochrzcił malucha we dworze Świsłocz, a zrobił to nie tylko po sąsiedzku, ale i po rodzinnemu: chrzestnymi byli Ignacy Lachnicki pułkownik wojsk WXL i jego małżonka Antonina.
d)   Jeden z duchownych, chyba franciszkanin, nosił przedziwne imię Oderyk. Okazuje się, że jest taki święty, w wersji polskiej Odoryk http://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/01-14a.php3, i nawet interesująca to była postać. Źródło niemieckie podaje, że jego sprawozdanie z podróży do Chin, Wietnamu i innych egzotycznych krajów wschodnich jest bez wątpienia autentyczne w odróżnieniu od raportu współczesnego mu Marca Pola. Może Oderyk Dziekoński też marzył o dalekich podróżach? Może marzenie urzeczywistnił?

[Gordian]

Wg mojej wiedzy w parafii Świsłocz ilość chrztów wśród urodzonych to około 63%.

[A. Rybalko]

Bardzo Panu dziękuję za uważne czytanie! Mea culpa, ta linijka z liczbami dotyczyła parafii Kwasówka. Już zmieniłam procenty na właściwe. Mimo to 63 % tu nie osiągam. Myślę, że ta różnica polega na przypadkowym doborze danych, w tym wypadku różnych roczników chrztów. Może też odegrały tu rolę inne czynniki. Np. więcej chrztów dzieci unickich z rodzin włościańskich w tym okresie, później linia podziału katolik-niekatolik była ostrzejsza...

Pozdrawiam,
Alicja

[A. Rybalko]

Dane parafii   Hoża

Oceny dokonano na podstawie indeksów z lat 1797-1818.
Uwagi: brak metryk UMZ z okresu 1799 wrzesień-1800 kwiecień oraz 1801 styczeń-sierpień.

Rocznie   40-70 urodzeń
      10-20 małżeństw
      10-40 zgonów

Uwagi:
a)   Parafia „samych swoich”, na uboczu, w lasach. Dzieci dostają często imię ojca lub matki, w zależności od płci, a imiona są tylko te najczęściej spotykane, tak jakby całkowity brak impulsów z zewnątrz.
b)   Praktycznie brak szlachetnie urodzonych oraz mieszczan, w dostępnej kopii metryk niewiele szczegółów dotyczących zawodów czy zajęć, wyjątek stanowią żołnierze straży granicznej.
c)   Parafia na uboczu, ze względu na swe położenie: lasy oraz granica. Stąd obecność w metrykach „strażników granicznych”, „uriadników”, kozaków, grenadierów rosyjskich, w przeważnie w charakterze denatów.
d)   Z uwagi na obecność żołnierzy dziwi zupełny brak dzieci nieślubnych. Może garnizon obywał się swoimi kobietami?
e)   Odczuwalna jest bliskość Litwy właściwej, wiele litewskich nazwisk.
f)   W roku 1818 odosobniła się filia Hożej – Przewałka, początkowo z bardzo niewielką liczbą metryk, ale i z osobnym księdzem Pawłem Skibickim.
g)   W ciszy i odosobnieniu dojrzewają talenty: wiadomo skądinąd, że z parafii Hoża pochodzili przodkowie znanego pianisty jazzowego Leszka Możdżera. Nazwisko Możdżer spotykane jest we wsiach Wierzchpole (pary małżeńskie Andrzej i Magdalena oraz Stanisław i Marianna) oraz Kryniczna (Antoni i Agata, później Ewa). Nazwiska brak w innych parafiach grodzieńskich.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Mo%C5%BCd%C5%BCer
http://znadniemna.pl/28173/leszek-mozdzer-tata-twierdzi-ze-urodzil-sie-grodnie/

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   2,8%, brak danych – 97,2%.

Wymienione w metrykach miejscowości

Miasteczko: Hoża, Przewałka
Dwory: Dąbrowa (Abłamowicz), Kryniczna (Bogusławski)
Okolice: brak.
Wsie: Bala Kownacka, Barbarycze, Cydowicze, Czarnucha, Gombacze / Gąbacze, Jezierki, Kąkole, Kamienista, Kaunucie, Kryniczna, Kudziowce, Leski, Leśnica, Lewanie, Łukawica, Mielniki, Płaskowce, Plebaniszki, Polnica, Przełom(ia), Rynkowce, Sandubra, Sobolany, Szabany, Wierzchpole, Zahorniki.

Duchowieństwo

Proboszcz: Mikołaj Ruszowiecki commendarius (1797), Romuald Łukaszewicz (1798 styczeń-marzec), ks. Serafin Wołk początkowo administrator, potem proboszcz (1798 marzec-1800 grudzień), Martynian Rutkowski (1801 wrzesień-1818)
Wikary: brak.
Duchowni uniccy: brak.
Duchowni goście: Witalis Łapicki „magister” udzielił jednego ślubu jesienią 1801.

Uwagi:
a)   Serafin Wołk znany jest nam z parafii Indura, gdzie zastępował proboszcza Lachnickiego. Zachowały się akty, zapisane i podpisane jego ręką, toteż można stwierdzić wyjątkową staranność oraz znajomość rzeczy przy zapisywaniu miejscowości i nazwisk. Dalsze losy nieznane, a szkoda.
b)   Nowy proboszcz Martynian Rutkowski okazał się wyjątkowo stabilny, wiadomo, że przetrwał i poza rok 1818. Szkoda, że miał niejakie trudności z pisaniem i kiedy tylko mógł wysługiwał się kimkolwiek, kto potrafił ładnie pisać. Często ten ktoś nie miał pojęcia ani o miejscowościach, ani o nazwiskach.
c)   Najgorzej z pisaniem było w roku 1816, kopia powstała dopiero później, ręką następnego proboszcza Stanisława Girulskiego uczyniona.
d)   Przypuszczalnie kopie były robione z jakichś luźnych notatek, bo wiele zapisów zgonów z roku 1816 powtarza zapisy z lat 1814 i 1815.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Krynki

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   100-125 urodzeń
      14-28 małżeństw
      40-60 zgonów
Uwagi:

a)   Jedna z większych parafii dekanatu, porównywalna z parafiami Grodna (na oko, bo dotychczas niezindeksowane) i Indury.
b)   Od 1799 skrupulatnie oznaczano pochodzenie, stąd wiadomo, że Krynki posiadały dość liczny stan mieszczański.
c)   Unici: w czterech przypadkach chrztu udzielono dzieciom z rodzin unickich. Było ich na pewno więcej, brak jednak w tej chwili pisanych dowodów.
d)   Wyraźnie zaznaczona obecność prominentów, z których najbardziej znanym jest Anzelm Eysymont, sędzia grodzieński, mieszkający przynajmniej czasowo w dworze Siemionówka (metryka chrztu córki i metryka zgonu syna, który w drodze wyjątku został pochowany w kościele kryńskim).
e)   Karol Wikniusz był w Krynkach aptekarzem i należał do śmietanki towarzyskiej. Innych zawodów nie wymieniono.
f)   Stosunkowo liczni byli mieszkańcy szpitala-przytułku w Krynkach. W ciągu 5 lat zmarło sześcioro „dziadów” i „bab szpitalnych”, przeważnie w podeszłym wieku 70-80 lat.
g)   Żebracy w Krynkach dzielili się na miejscowych i „przychodnich”. Byli widać liczni, w ciągu 5 lat zmarło ich aż siedmioro. Niektórzy byli mieszkańcami szpitala.
h)   Dziad szpitalny Jan Pożarski był nierzadko zapraszany na ojca chrzestnego, nawet przez szlachetnie urodzonych. Może miało to przynosić szczęście? Był to jednak niewątpliwie „swój” dziad.

Na podstawie indeksów chrztów 1799-1801: szlachty   14,0%, mieszczan   24,5%, chłopów   61,5%, brak danych – 0,0%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasto: Krynki
Dwory (rodzina): Jaryłówka (Kamiński), Krynki (Busławski), Liszki (Suchomil?, Sokowicz), Porzecze (Rzewuski/Rzewucki), Proniewicze (Ihnatowicz), Siemionówka (Eysymont).
Okolice (rodziny): Geniusze (Burdyło, Dudko, Dudziński, Hlebowicz, Hryniewicz, Jakimowicz, Jaworski, Kuryło, Mikłaszewicz, Obuchowski, Pietraszewski, Zaniewski), Ihnatowicze (Eysymont, Ihnatowicz, Petelczyc, Sanicki, Sarosiek, Wąsowicz), Kundzicze (Cydzik, Czarnecki, Hlebowicz, Jackowski, Jakobczyk, Klatkowski, Konsewicz, Kundzicz, Lewkowicz, Masłowski), Nietupa (Biergiel, Brzozowski, Gobiata, Nietupski, Klatkowski, Kundzicz, Olizarowicz, Sidorowicz, Wąsowicz), Proniewicze (Proniewicz), Żopowicze (Białokoz, Eysymont, Snarski).
Wsie: Białohorce, Ciumicze vel Górka, Jemasze, Kruszyniany, Kudrycze, Łapicze, Liszki, Ostapkowszczyzna / Astapkowszczyzna vel Siołko, Ostrów, Ozierany Wielkie i Małe, Plebanowce vel Lidzianka, Porzecze, Sanniki, Siemionówka, Słuszki / Służki, Strzelce, Trejgle, Zapicze, Żylicze (w par. Kwasówka leżą inne Żylicze!).
Miejscowości z innych parafii: po jednej metryce z Makarowców i Odły, par. Usnarz. Natomiast Żopowicze należały zarówno do Krynek jak i do Usnarza.

Duchowieństwo

Proboszcz: Jan Leopold Pełczyński, pisany także Pełszyński, poddziekan grodzieński.
Wikary / Wikarowie: brak.
Duchowni uniccy: brak.

Uwagi:
a)   Proboszcz Pełczyński był tytanem pracy, wszystkie obowiązki wypełniał samotnie, przynajmniej tak wynika z akt.
b)   W ciągu 5 lat pozwolił sobie tylko raz na urlop. Od 15 czerwca do 15 sierpnia 1800 roku zastępował go znany już z Indury Paweł Jackowski, późniejszy proboszcz w Łunnie. Uwagę zwraca ta piętnastka – widać pedant był z tego Pełczyńskiego.
c)   12 sierpnia 1801 zmarła w Krynkach Marianna Pełczyńska, lat 89, prawdopodobnie mama proboszcza.
d)   27 listopada 1801 dwóch chrztów udzielił zakonnik Dominik Ihnatowicz, może w odwiedzinach u rodziny.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Kamionka

Oceny dokonano na podstawie indeksów z lat 1797-1818.

Brak ksiąg: kwiecień-sierpień 1798, brak jednego skanu chrztów z lipca-września 1813 roku, ewentualnie będzie można zeskanować i uzupełnić indeksy.

Rocznie   40-90 urodzeń
      10-25 małżeństw
      20-60 zgonów (98 zgonów w roku 1813)


Uwagi:
a)   Parafia obecnie mało znana, Kamionka zdegradowała dziś z miasteczka do niewielkiej wsi, która znajduje się na południowy wschód od Skidla, na samym obrzeżu dekanatu grodzieńskiego. Oto link do jedynego zdjęcia z Kamionki, które udało mi się znaleźć w sieci: https://www.radzima.org/pl/miejsce/kamionka-2.html
b)   Parafia bardzo „regularna”, większość rodzin pojawia się w aktach z okazji urodzin dziecka co 2-3 lata, przez większą część okresu niewiele wdowców i wdów zawiera śluby, co sugeruje niewysoką śmiertelność dorosłych, a może nawet zamożność parafian.
c)   Szczególnie złym rokiem był 1813, umierali parafianie wręcz masowo w różnym wieku, niezależnie od pory roku, czyli raczej nie z powodu epidemii, a z niedożywienia.
d)   Od 1806 roku polepsza się rejestracja zgonów noworodków i małych dzieci, co powoduje skokowy „wzrost” liczby zgonów.
e)   Jednym z najbardziej poważanych mieszkańców Kamionki był Jan Szczybro, „majster kunsztu garncarskiego”, jak zapisano w metryce jego zgonu w 1818. Zapraszali go na chrzestnego szlachetnie urodzeni, w metrykach figuruje raz jako szlachetny, raz jako pracowity.
f)   Z innych zawodów wymieniono tylko dwa: Mateusz Szwentner był tkaczem, a Murowiński – mularzem. Ale nie osiągali oni popularności garncarza.
g)   W Kamionce mieszkali luteranie pochodzenia niemieckiego (Hanamann, Schwentner, Klinger, Szubert), dzieci chrzczono w kościele katolickim.
h)   Z wielką pompą ochrzczono jednego Izraelitę, nadając jednocześnie nazwisko. Rodzicami chrzestnymi byli sędzia grodzieński Dankiewicz oraz wielmożna pani Karolina Stawiska.
i)   W parafii było wiele karczem, przy tym o bardzo fantazyjnych nazwach: Roskosza (zapewne znaczyło to „rozkosz”), Pohulanka, Obedra (chyba chodziło o obdzieranie z grosiwa), Niebyła (to jest dopiero nazwa!). Wiemy o tych karczmach tylko dlatego, że czasem rodziły się tam dzieci. W jednej z nich, w Roskoszy, mieszkały aż dwie rodziny z licznym potomstwem. Po karczmach snuła się też szlachcianka Agata Pacenkówna, regularnie rodząca dzieci – to w Roskoszy, to w Niebyłej.
j)   Nareszcie pierwsza wzmianka o poczcie! Naczelnik poczty Franciszek Lubkiewicz nastał chyba w 1815 roku, wymieniony jako kum w rodzinie Stanisława Jurowskiego. Mieszkał z rodziną w pobliżu, a może i w samym dworze Milkowszczyzna, zaraz pokumał się rodziną Wolskich, właścicieli a może dzierżawców.


Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   15,0%, pracowitych 82,0 %, brak danych – 3,0%.

Wymienione w metrykach miejscowości

Miasteczko: Kamionka
Dwory (rodziny): Kamionka (Dąbrowski, Wolski), Milkowszczyzna (Borzęcki, Malewicz, Kozłowski, Kruszewski, Skorupski, Wolski).
Folwarki (rodziny): Cydzikowszczyzna (Hrehorowicz), Głębokie (Borowski, Iwaszkiewicz), Jatwisk (Borowski, Pokubiatto, Pietkiewicz), Jelna (Jodkowski, Trojecki), Karolin (Jurowski), Milowce (Tołoczko, Markowski), Protasowszczyzna (Sidorowicz, Szaffkowski), Sawejki (Tołoczko), Sciborowszczyzna (Marciszewski).
Okolice (rodziny): Pieszczanka (Aleksandrowicz, Jurowski, Kasperowicz, Kuźmicki, Nowicki, Pyrski), Rusinowce (Kondracki), Soroczyce (Eysymont, Łozowicki, Kamiński, Zabielski), Szczuki (Ambroszkiewicz, Eysymont, Juszkiewicz, Kamiński, Kuźmicki, Szczuka, Zienowicz).
Wsie: Bojary, Dauhuny, Głębokie, Grobelka, Haniewicze, Hołynka, Jatwisk, Jelna, Karowicze, Kisiele, Kłoczki, Kotki, Krasno Sieło, Krywlany, Lesiszcze, Łupiny, Malewicze, Milkowszczyzna, Niczejowce, Ogrodniki, Oleszewicze, Ozdobicze, Pielowsie, Prudce, Puzowce, Puzynowce, Ramowicze, Rewki, Romaszki, Rusinowce, Sawejki, Skorzyki, Soroki, Wanelki, Zaleśna, Zaprucie, Zdaniewicze.
Karczmy: Karowicze, Milkowszczyzna, Niebyła, Obedra, Pohulanka, Roskosza.
Młyn: Karowicze
Poczta: Milkowszczyzna

Duchowieństwo

Proboszcz: Dominik Massulewicz do śmierci w 1813, później – Józef Massulewicz
Wikarowie: Franciszek Machnacki, Józef Massulewicz.
Duchowni uniccy: Antoni Gruszewski pleban unicki Jatwiesk, Gabriel Sawicz komendarz cerkwi Skidelskiej.
Goście duchowni: Józef Bałaszewicz bazylianin, Florian Fiedorowicz bazylianin, Felicjan Kałłusowski pijar, Franciszek Kolesiński pijar, Justyn Kozicz, Jakub Kudzinowicz, Robert Ławrynowicz karmelita bosy, Bernard Niedźwiedzki karmelita, Józef Ostrowski eksprowincjał księży pijarów i rektor szczuczyński, Olimpiusz Stempkowski bazylianin, Stanisław Ulatowski proboszcz z Mostów, Gabriel Winarski pijar ze Szczuczyna.

Uwagi:
a)   Wikary Franciszek Machnacki pracował w parafii do 1 maja 1797 roku, natomiast Dominik Massulewicz przejął obowiązki od 3 maja tegoż roku i pełnił je aż śmierci w 1813 roku.
b)   Proboszcz Massulewicz był osobą sumienną, rejestracja wydarzeń metrykalnych bez zarzutu. Kiedy musiał się oddalić, co czynił dość regularnie co roku w maju, zawsze starał się o zastępstwo. Dziś podejrzewalibyśmy go o zwyczajny ludzki urlop, w tamtych czasach to pojęcie nie istniało. Przypuszczalnie ruszał do Grodna, do zwierzchności, co ostatecznie zaowocowało nominacją na dziekana grodzieńskiego w maju 1811.
c)   Na plebanii zainstalował krewniaka (brata? kuzyna?) Józefa Massulewicza na stanowisku wikarego. Był to dobry wybór z naszego punktu widzenia, Józef był równie pilnym rejestratorem jak Dominik. Od 1809 odnotowywał ojców państwa młodych oraz ojców córek „upadłych”, czyli takich, co urodziły nieślubne dziecko.
d)   Dominik Massulewicz zmarł w sierpniu 1813 na plebanii w Kamionce, będąc dziekanem grodzieńskim i plebanem kamieńskim. Miał 44 lata, czyli był w kwiecie sił. Przyczyna śmierci nieznana, pozostaje tylko snucie domysłów, dlaczego, by umrzeć, musiał przyjechać do Kamionki.
e)   Józef Massulewicz zyskał zaraz potem nominację na plebana, a potem został dodatkowo deputatem sądów granicznych powiatu grodzieńskiego. Z akt widać, że spisywał je człowiek innego, młodszego pokolenia, wychowany w innych szkołach, bo gramatyka zbliża się do współczesnej. Zauważalne jest też lekkie spolszczanie nazwisk: jeżeli Dominik pisał „Pietuszok” „Szewczuk”, to Józef – Pietuszko / Pietuszek, Szewczyk. Największą zmianę przeżyło nazwisko pochodzenia litewskiego Donamikiewicz („duona minkyti” znaczy chleb miesić), rodzina zaczęła się nazywać po prostu… Dominikiewicz.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Mosty

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.
Brak ksiąg: lipiec-sierpień 1798.

Rocznie   70-90 urodzeń
      7-36 małżeństw
      17-67 zgonów

Uwagi:
a)   Parafia na obrzeżu dekanatu grodzieńskiego, położona na obu brzegach Niemna. Miasteczko Mosty zajmuje miejsce centralne.
b)   75 % dzieci tej parafii rodziło się w Mostach i w Mikielowszczyźnie.
c)   Od 1799 polepszyła się rejestracja zgonów, szczególnie małych dzieci. Była to, zdaje się, zasługa nowego proboszcza, który zdołał przekonać parafian z przeciwległego wobec Mostów brzegu Niemna, żeby przynajmniej zgłaszali przypadki zgonów. Nieboszczyków grzebano na miejscu, na „mogiłkach” w Mikielowszczyźnie. Natomiast w Mostach znajdował się „cmentarz”.
d)   3 czerwca 1799 utonęło w Niemnie trzech chłopców: bracia Wincenty i Jan Skrobińscy (14 i 10 lat) oraz Mikołaj Sielicki (14 lat). Był to wyjątkowy i bardzo tragiczny wypadek, chłopcy przecież byli obeznani z rzeką. Poza tym w ciągu 5 lat brak wzmianki o utonięciach.
e)   Dzięki strategicznemu usytuowaniu Mostów przy dogodnej przeprawie przez Niemen pojawiały się tutaj znane skądinąd osobistości, co znajdowało odbicie w metrykach. W Mostach w 1803 roku wziął ślub generał gubernator Wilna, zaufany sługa carycy Katarzyny, a potem cara Aleksandra Leon baron von Bennigsen. Stanisław Morawski pisze swojej pamiętnikarskiej książce „Kilka lat młodości mojej w Wilnie”: „Po tej wielkiej porażce u Nagurskiej, o której wyżej wspomniałem, generał-hrabia Bennigsen w rejteradzie swojej wkrótce się z Andrzejkowiczówną, panną zacnego i znakomitego w ziemiach grodzieńskich rodu, ożenił”.” Data tego ślubu w skromnych Mostach jest widocznie nieznana, bo nie została podana w obszernym życiorysie generała w źródle niemieckim http://deacademic.com/dic.nsf/dewiki/845481

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   0,7%, pracowitych 98,9 %, brak danych – 0,4%.

Wymienione w metrykach chrztów miejscowości

Miasteczko: Mosty
Dwory (rodziny): Mosty (Rowieński), Starzynki (Andrzejkowicz), folwark Daszkowce (Obuchowicz).
Okolice (rodziny): brak.
Wsie: Jakucewicze, Jatwiesk, Mikielowszczyzna albo Mikielewszczyzna, Nowosiołki, Soroki, Starzynki, Stefaniszki Małe, Stefaniszki Wielkie.

Duchowieństwo

Proboszcz: Stanisław Ulatowski
Wikary: Tomasz Moniuszko.
Duchowni uniccy: brak.
Goście duchowni: Józef Wierzbicki (1 chrzest w maju 1801 roku), Martin Batzell (1 chrzest w maju 1801 roku)

Uwagi:
a)   Stanisław Ulatowski był proboszczem w Mostach wyjątkowo długo. Znalazł się w parafii w październiku 1797 roku zapewne by zamienić dotychczasowego księdza Tomasza Moniuszkę. I to on sam własnoręcznie sporządził kopie metryk w 1829 roku.
b)   Moniuszko nie pełnił od listopada 1797 posługi kapłańskiej. Jego nazwisko pojawia się później tylko raz: zmarł na plebanii w Mostach 15 stycznia 1800 roku w wieku 40 lat jako „ksiądz komendarz”. Gruźlica?
c)   Ulatowski wygląda mi na osobę staranną i pedantyczną. Miał chyba upodobanie do technicznych nowinek: na stronie tytułowej metryk mostowskich widać… czcionkę drukarską, podczas gdy w innych parafiach po prostu pisano od ręki.

[A. Rybalko]

Dane parafii   Grodno (fara)

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   300-400 urodzeń
      60-80 małżeństw
      200-250 zgonów

Uwagi:

a)   Parafia wyjątkowo obszerna, wielkości 3-4 średnich parafii.
b)   Większość parafian to mieszkańcy Grodna, pisani najczęściej jako „sławetni”. Brak niestety wzmianki o wykonywanych przez nich zawodach, za wyjątkiem jednego zapisu o doktorze (Karol Gierz albo Giers).
c)   Około 70 % metryk dotyczy mieszkańców Grodna, dalsze 10 % dzielą między siebie trzy największe wsie Grandzicze, Kaplica i Putryszki.
d)   Fara „obsługiwała” przede wszystkim miejscowości położone na północny wschód od Grodna.
e)   Niewielka liczba (17) przyjezdnych z innych parafii zeszła z tego świata w Grodnie. Na pewno nie we wszystkich aktach została odznaczona macierzysta parafia, więc takich osób było pewnie więcej. Były to Krynki, Indura, Jeziory, Nowy Dwór, Kuźnica, Zabłocie, powiat brzeski, Wilno.
f)   Zapis nazwisk wyraźny, ale wyjątkowo niefrasobliwy, szczególnie jeżeli chodzi o nazwiska panieńskie matek. Kostecka czy Konstantyn? Hryszkiewicz, Roszkiewicz czy Rackiewicz? Samochatka czy Samochwałko? Na pewno chodzi o te same pary małżeńskie, kombinacja nazwiska rodowego i imion jest szczególna i niepowtarzalna. Na pewno sprawa wyjaśniłaby się w dalszym ciągu poszukiwań. Taka jednak była cecha tej parafii: szybciej, szybciej, jak we młynie!
g)   Dobra rejestracja zgonów. Można to stwierdzić na przykładzie małych grodnian: niemal każdej metryce zgonu odpowiada metryka chrztu, wiek zgadza się również.
h)   Grodno w tym okresie było dosyć bezpiecznym miastem. W metrykach z reguły nie podawano przyczyny zgonu, chyba że była to śmierć gwałtowna i w ogóle spektakularna. 7 sierpnia 1799 Kazimierz Kadzewicz lat 30 „w domu własnym od złodzieja przybity natychmiast umarł”. Drugiego Kazimierza, tym razem szlachetnie urodzonego Eysymonta, czekał chyba gorszy jeszcze los: 24 sierpnia 1800 roku został „przybity od swych krewnych”, a miał dopiero 14 lat. Trzy młode osoby utonęły w Niemnie, przypadkowo.
i)   Częste natomiast były zgony szlachetnie urodzonych młodzieńców z korpusu kadetów. Nie podano niestety konkretnej przyczyny śmierci. Umarli a może zginęli młodo (14-18 lat): Karusewicz, Gieworski, Łapa, Juroszewski.
j)   Grodno było miastem nie tylko wielokulturowym, ale i demokratycznym. Mieszczanin równał się szlachetnie urodzonemu, pracowity nierzadko zapraszał dwie albo trzy pary kumów na chrzciny, dwoje imion to był standard dla wszystkich stanów. Oprócz nazwisk polskich, białoruskich, litewskich nierzadkie były niemieckie i rosyjskie, zdarzały się francuskie i włoskie. Osobno wspomnieć należy nazwiska tatarskie jako najbardziej egzotyczne, jednak już od dawna przyswojone (Bułatowicz, Bułhak, Czyhir, Kiczbiret).
k)   W 1801 roku ochrzczono uroczyście 21-letnią Żydówkę Lejbę Abramowiczową z córeczką. Sakramentu udzielił sam przeor dominikanów Pius Korniłowicz. Jako rodzice chrzestni wystąpili ci, którzy coś w tym Grodnie znaczyli, a więc prezydent Andrzej Eysymontt i Bogumiła Andrzejkowiczowa, asystowali Maciej Eysymontt, Małgorzata Daszkiewiczowa, Józef Kamiński, Marianna Andrzejkowiczowa, Karol Borzęcki, Róża Andrzejkowiczowa.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   8,8%, sławetnych 57,5%, pracowitych 30,2 %, brak danych – 3,5%.

Wymienione w metrykach miejscowości

Miasto: Grodno
Miejscowości: Bala, Bouszowce, Chwojściejki vel Chwościejki, Cydowicze, Czernucha, Czeszczewlany, Dziewiatowce, Grandzicze, Grzewiałki, Gumbacze, Horny, Hoża, Jałowszczyzna, Kąkole, Kamienista, Kaplica, Kazimierówka, Kochanowo, Kulbaki, Łapienki, Małaszczyna, Mioły, Okińszczyzna, Ostrówek, Poniemuń, Putryszki, Pyszki, Rusota, Sołochy, Sołowieje, Soły, Starzyna, Szambelanowo, Szostrówka, Wiercieliszki, Zarzyca.

Duchowieństwo

Proboszcz: brak wzmianki
Wikary / Wikarowie: Bonawentura Fitkaw (jako jedyny został nazwany wikarym, de facto pełnił obowiązki proboszcza).
Duchowni uniccy: Maciej Korń opat zakonu bazylianów (1 ślub) i Piotr Duchnowski z tegoż zakonu (2 chrzty).
Goście duchowni: Maciej Koncewicz proboszcz par. Bala, Pius Korniłowicz przeor dominikanów, Stanisław Lachnicki dziekan grodzieński, kanonik smoleński, proboszcz Indury i Wiłkowyszek, Tadeusz Jurewicz kanonik wileński, Benedykt Bieniuszewicz magister filozofii zakonu bernardynów, profesor emeritus Maciej Wojtkiewicz prezbiter diecezji wileńskiej, Rafał Podhajski Ord. Canon. Regul. z par. Zarzeczańskiej z Wilna.

Uwagi:

a)    Opiekę duszpasterską sprawowali w farze przede wszystkim dominikanie czyli braciszkowie z zakonu kaznodziejskiego, ale zdarzali się braciszkowie z innych zakonów.
b)    Najczęściej sakramentów chrztu i ślubu udzielali Bonawentura Fitkaw i Rajmund Dabkiewicz vel Dubkiewicz.
c)   Pozostali wymienieni zakonnicy dominikanie: Wincenty Blinstrub, Dominik Braun, Gundsalw Eymont, Eustachy Gojlewicz, Aurelian Hulicki, Marceli Jachimowicz, Franciszek Koncewicz, Tomasz Karęga, Alojzy Korzeniewski, Rafał Łaszewicz, Rajmund Mackiewicz, Piotr Mońko, Hiacynt Steinder, Jan Styrpejko/Szyrpejko, Ludwik Urbanowicz, Piotr Wejksztowicz, N. Wierzbicki.
d)   Zakonnicy karmelici bosi: Andrzej Cylica, Paweł N., Bruno Petrykowski.
e)   Znani z innych parafii: Aurelian Hulicki (Usnarz), Franciszek Koncewicz i Alojzy Korzeniewski (Wielka Brzostowica).

[A. Rybalko]

Dane parafii   Grodno (Zaniemeńska albo franciszkańska)

Oceny dokonano na podstawie indeksów z 5 lat 1797-1801.

Rocznie   ok. 80 urodzeń
      20-25 małżeństw
      ok. 20 zgonów
Uwagi:
a)   Parafia raczej wiejska niż miejska; „prawdziwi” grodnianie to mieszkańcy Przedmieścia (ponad 20 % indeksów chrztów).
b)   Stosunkowo wielu mieszkańców wsi określono mianem „miejscy“. Przypuszczalnie byli to rzemieślnicy albo rybacy, którzy nie żyli z uprawy roli.
c)   Zaniemeńska – to „ciemna strona księżyca”: parafianie są ubożsi, więcej podrzutków, długość życia wyraźnie krótsza.
d)   Niewiele zgonów małych dzieci, jeżeli już – były to dzieci mieszkańców Przedmieścia.
e)   Przy klasztorze franciszkanów znajdował się przytułek dla bezdomnych. Tu zapewne podrzucano też niemowlęta. W ciągu pięciu lat zmarło 5 osób dorosłych o nieznanym nazwisku oraz 14 dzieci-podrzutków w wieku od kilku dni do 5 lat. W innych parafiach osoby bez nazwiska zdarzają się bardzo sporadycznie.
f)   Dosłownie kilka rodzin zostawiło metrykalne ślady w obu parafiach: dwie rodziny mieszczańskie, jedna szlachecka i jedna włościańska chrzciły dzieci i w jednej i w drugiej. Generalnie biorąc, grodnianie trzymali się swoich parafii, co ułatwia zadanie genealogom.

Na podstawie indeksów chrztów: szlachty   7,2%, sławetnych 28,4%, pracowitych 61,0 %, wolnych – 2,4%, wojskowych <1% (1 para).

Wymienione w metrykach miejscowości

Miasto: Grodno Przedmieście
Dwory: Augustowo (Jeżewski), Kopciowszczyzna (Wolmer).
Okolice: Cieszejki (Cieszejko, Sokołowski).
Wsie: Adamowicze, Augustowo, Baranowicze, Bojary, Ćwiklicze, Czechowszczyzna, Gałowicze, Gibulicze, Gniewińszczyzna, Gnojnica, Hornica, Kamionka, Karolin, Kiełbasin, Kochanowo, Korobczyce, Koszowniki, Łejbagole, Łosośna, Małachowicze, Mickiewicze, Niemejsze, Nowiki, Olszanka, Połotkowo / Połodkowo, Poniemuń, Skomoroszki, Soły, Tarusin.

Duchowieństwo

Proboszcz: Grzegorz Tyszkiewicz
Inni duchowni: Dominik Chrzanowski, Marek Koc, Roch Mogilnicki, Bazyli Sienicki, Bernard Smajdziuński, Dominik Tchórznicki, Modest Tchórznicki, Stefan Szymborski gwardian, Piotr Wierciński.
Duchowni uniccy: brak.
Goście duchowni: Antoni Arciszewski (1 chrzest), Rafał Borowski prezbiter (1 chrzest), Antoni Wolmer prezbiter diecezji wileńskiej (jako ojciec chrzestny).

Uwagi:
a)    Wymienieni duchowni byli w większości franciszkanami. Nie zawsze wskazana została przynależność co tego zakonu. Innych zakonów nie wymieniono.
b)   Znani z innych parafii: Bazyli Sienicki (Indura, Usnarz), Piotr Wierciński (Świsłocz Górna).

[karabowicz_radek]

Dane parafii   Janów

Autor: Radosław Karabowicz
Oceny dokonano na podstawie indeksów z lat 1809-1848 (chyba że zaznaczono inaczej).
Brak ksiąg: UMZ 1809.11.16-1810.06.26, 1810.11.16-1812.11.14 oraz U 1841.01.01-1841.12.31
Księgi po polsku 1808.11.15-1814.11.15, po łacinie 1814.11.17-1827.02.20, po polsku 1827.02.21-1848.12.31, po rosyjsku 1849.01.01-1864.

Rocznie:
   133 (rok 1825) – 281 (rok 1819) chrztów (średnio 231, razem: 8641)
   23 (rok 1836) – 49 (rok 1818,1839) małżeństw (średnio 39, razem: 1490)
   55 (rok 1815) – 243 (rok 1845) zgonów (średnio 138, razem: 5260)

Uwagi:
a)   Księgi są na ogół w dobrym stanie, ale w niektórych przypadkach skany są zaczernione im dalej od środka strony, zaplamione na dolnej połowie (1828-1830)
b)   Najczęściej występujące nazwiska (na podstawie chrztów):
    1.   Kozioł       (241 chrztów, czyli 2,8%)
    2.   Szkiłądź       (126 chrztów, czyli 1,5%)
    3.   Bielawski      (109 chrztów, czyli 1,3%)
    4.   Jelski       (107 chrztów, czyli 1,2%)
    5.   Ostrowski    (100 chrztów, czyli 1.2%)
    6.   Gołko       (95 chrztów, czyli 1,1%)
    7.   Krutul       (89 chrztów, czyli 1,0%)
    8.   Wilczewski    (86 chrztów, czyli 1,0%)
    9.   Baranowski    (76 chrztów, czyli 0,9%)
    10.   Muklewicz        (73 chrzty, czyli 0,8%)
c)   Najczęściej występujące imiona (na podstawie chrztów):
    I.   Męskie:
        1.   Jan         (473 chrzty, czyli 5,5%)
        2.   Wincenty      (389 chrztów, czyli 4,5%)
        3.   Franciszek      (261 chrztów, czyli 3,0%)
        4.   Maciej      (250 chrztów, czyli 2,9%)
        5.   Józef         (216 chrztów, czyli 2,5%)
    II.   Żeńskie:
        1.   Marianna      (756 chrztów, czyli 8,7%)
        2.   Anna         (341 chrztów, czyli 3,9%)
        3.   Rozalia      (336 chrztów, czyli 3,9%)
        4.   Franciszka      (245 chrztów, czyli 2,8%)
        5.   Marcela      (236 chrztów, czyli 2,7%)
d)   Podano przyczyny zgonów.
e)   W kwietniu i maju roku 1845 ludzie umierali z głodu.
f)   Na podstawie indeksów chrztów (1827-1848): pracowitych 65,6%, sławetnych 7,6%, szlachetnych 0,4%, uczciwych 22,1%, urodzonych 2,1%, wielmożnych 0,6%, żołnierzy 0,3%, brak danych 1,0%.

Wymienione w metrykach miejscowości
Miasto: Janów (732 chrzty)
Miejscowości: Białousy (484 chrzty), Brzozowe Błoto (25 chrztów), Budno (165 chrztów), Cimoszka (38 chrztów), Franckowa Buda (89 chrztów), Gabrylewszczyzna (75 chrztów), Giełozicha (16 chrztów), Jasionowa Dolina (223 chrzty), Jeglonka (157 chrztów), Kamienica (7 chrztów), Kumiałka (180 chrztów), Kuplisk (668 chrztów), Kwasówka (18 chrztów), Łaski (85 chrztów), Łubianka (454 chrzty), Marchelówka (204 chrzty), Nowokolno (214 chrzty), Ostrynka (310 chrztów), Podbudno (8 chrztów), Przystawka (696 chrztów), Rudawka (347 chrztów), Siniewo (17 chrztów), Sitawka (298 chrztów), Sitkowo (110 chrztów), Skidlewo (33 chrzty), Soroczy Mostek (101 chrztów), Sosnowe Bagno (65 chrztów), Studzieńczyna (34 chrzty), Teolin (437 chrztów), Trofimówka (526 chrztów), Wasilówka (195 chrztów).
Ponadto:
Z parafii Suchowola: Bachmackie (2 chrzty), Budzisk (14 chrzty), Chodorówka (1 chrzest), Cieśnisk (134 chrztów), Hołodolina (10 chrztów), Karlsdorf (68 chrztów), Kizielany (181 chrztów), Kizielewszczyzna (100 chrztów), Krasne (156 chrztów), Kopciówka (10 chrztów), Nowe Stojło (52 chrzty), Oborożki (41 chrztów), Piątak (101 chrztów), Podcieśnisk (1 chrzest), Połomin (35 chrzty), Sucha Góra (100 chrztów), Tablewo (19 chrztów), Zaścianek (10 chrztów).
Z parafii Sokolany: Chwaszczewo (21 chrztów), Trzcianka (17 chrztów), Holiki (2 chrzty), Majewo (10 chrztów), Nowinka (30 chrztów).
Z parafii Sokółka: Hałe (2 chrzty), Pawłowszczyzna (1 chrzest), Rozedranka (2 chrzty), Wilcza Jama (1 chrzest).
Z parafii Korycin: Bierosty (20 chrztów), Czarnystok (1 chrzest), Długiług (4 chrzty), Kumiała (1 chrzest), Laskowszczyzna (33 chrzty), Łomy (2 chrzty), Ostragóra (3 chrzty), Przesławka (1 chrzest), Romaszkówka (15 chrztów), Rykaczewo (8 chrztów), Wilkendorf (1 chrzest), Wyłudki (31 chrztów), Wyłudy (4 chrzty).
Dalsze parafie: Białystok (1 chrzest), Czeremchowa Góra (3 chrzty), Czerwonka (1 chrzest), Grodek (1 chrzest), Łosiniec (2 chrzty), Nowodwór (1 chrzest), Sidra (1 chrzest), Sierbowce (1 chrzest), Warszawa (1 chrzest), Wolka (1 chrzest), Zielonka (1 chrzest).


Duchowieństwo
Proboszczowie:

• Wawrzyniec Jeleniowski (zmarł 1817.04.07 w wieku lat 56)
• Jan Polikowski (od 1817.04.07 przynajmniej do 1848)

Wikary / Wikarowie:
Bonifacy Kozaryn  karmelita bosy z Grodna (1824-1828)
Kajetan Pietraszkiewicz karmelita (1829)
Dominik Basukiewicz podprzeor karmelitów bosych z Grodna (1829)
Jan Daniszewski (1829-1830)
Jan Wilczyński karmelita bosy (1830)
Hieronim Bielewski dominikanin (1834)
Dominik Daniszewski dominikanin różanostocki (1834, 1840)
Dominik Zaśpicz dominikanin (1846)
Duchowni przyjezdni:
Piotr Dudziński wikary suchowolski (1822)
Tomasz Żukowski proboszcz Trzaciński? (chr. 1827.11.10 WM24_0195 indeks 179)
Wincenty Bulwitz kaznodzieja, bernardyn z Grodna (1830)
Wincenty Bielawski kaznodzieja, dominikanin różanostocki (1834)
Dominik Buraczewski kaznodzieja, dominikanin różanostocki (1836)
Mateusz Nugewski dominikanin różanostocki (1836)
Ignacy Pożarowski podprzeor XX dominikanów różanostockich (1837)
Dominik Zaspicz  kaznodzieja dominikanin różanostocki (1838)
Antoni Bałakier wikary dobrzyniewski (1840)
Jakub Wysocki proboszcz dziekan i deputat sokolański (1838,1840)
Ksawery Maliszewski administrator rzymsko-katolickiej parafii Sidra (1843)
Józef Golecki wikary z Zabłudowa (1846)
Duchowni uniccy:
Jan Sawicz, administrator eclesia Siderka prezbiter unicki (1822)
Teodor Kaczanowski prezbiter unicki (1822)
Andrzej Krasowski ksiądz unita (1824)
Inni:
Michał Wysocki organista janowski (1820, 1822)
Antoni Giedroyć organista koryciński (1830)