Maria Rodziewiczówna

[Piotr Paweł CYPLA]

Chyba warto włączyć ten wątek do tematyki Rodów Grodzieńskich, ponieważ dotyczy on jednej z najsłynniejszych polskich pisarek przełomu XIX/XX wieku - Marii Rodziewiczówny. Urodziła się w majątku Pieniuha w powiecie wołkowyskim. Odnośnie daty urodzenia w przeróżnych publikacjach i na wielu stronach internetowych (w tym w Wikipedii https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Rodziewicz%C3%B3wna, podawane są mylne informacje - urodzona 2 II 1863, 3 II 1864 roku... Nawet na jej grobie na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim zamieszczono niezgodną z prawdą datę - 30 I 1864 roku. Pora więc wyjaśnić kiedy naprawdę urodziła się nasza pisarka...

Urodziła się 30 I 1863 roku w dawnym majątku Rafała Grabowskiego - Pieniuha (ros. Пянюга; ros. Пенюга, hist. również Pieniuga), który to w połowie lat 50-tych XIX wieku nabył jej ojciec Henryk Rodziewicz. Ochrzczona została w rzymskokatolickim parafialnym kościele międzyrzeckim Zwiastowania NMP. I w tym miejscu kolejna niespodzianka... Na Chrzcie Świętym odbytym w dniu 8 II 1863 roku otrzymała imiona Emilia Maria Ludwika - przez całe swoje życie posługiwała się wyłącznie drugim z imion. Jej rodzicami chrzestnymi byli: Adam Strawiński i Ludwika Płożycka (żona Michała) w asystencji: Michała Płożyckiego z Gabrielą Sadowską (panną) i Gustawa Strawińskiego z Emilią Kurzeniecką (prawdopodobnie siostra matki). Akt Chrztu zapisano w księdze chrztów pod numerem 11.

[Piotr Paweł CYPLA]

Rodzicami Marii byli  Henryk Antoni Edward Rodziewicz herbu Łuk (Napięty) urodzony około 1825 roku w majątku Hryszowa na Polesiu i Amelia Małgorzata Konstancja Kurzeniecka. Pobrali się 11 XI 1846 roku w Warszawie w rzymskokatolickiej parafii MB Loretańskiej na Pradze. Jednym ze świadków był Henryk Skirmuntt były chorąży Wojsk Rosyjskich zamieszkały w Guberni Mińskiej w powiecie pińskim - bardzo możliwe, że był to bliski krewny Jadwigi Skirmunttówny (partnerki życiowej Marii Rodziewiczówny). Drugim świadkiem był Paweł Karsznicki. Ślub zapisano w księgach parafialnych pod numerem 39.

[Piotr Paweł CYPLA]

Prowadząc dalsze rozważania nad genealogią rodu Rodziewiczów będących bezpośrednimi przodkami naszej bohaterki należy wspomnieć jeszcze o jej dziadkach - Antonim i Eleonorze z domu Giełgud herbu własnego. Pobrali się 9 I 1821 roku w powiecie rosieńskim (Niemokszty lit. Nemakščiai)
http://www.epaveldas.lt/vbspi//content/biImage.jsp?imageId=/vbspi/showImage.do?id=PG_S_108097_23

Antoni Rodziewicz (1777-1839), chorąży kobryński, był synem Seweryna i wnukiem (prawnukiem?) Seweryna (cześnika, a później podstolego pińskiego).
Eleonora Rodziewicz z domu Giełgud była córką Ludwika i Marianny Korwin-Kossakowskiej h. Ślepowron.

W akcie zapisano, że pan młody pochodził z parafii Horodeckiej (Horodec, powiat kobryński). W tej właśnie parafii znajdował się majątek Hruszowa, który w końcu XVIII wieku kupił od Aleksandra Suworowa Seweryn Rodziewicz, pradziad Marii.

[Piotr Paweł CYPLA]

Jadwiga Skirmuntówna w wspomnieniach o Marii pt.: "Pani na Hruszowej.Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie" napisała
również o jej przodkach:
"Ród Czertwanów Rodziewiczów, początku XV wieku sięgający, w Oszmiańskiem był osiadły i ledwo roku 1613 do dalekiej Pińszczyzny się przesiedlił. A jako że dziad pradziada Rodziewiczówny, Seweryn, przybyły do Pińszczyz­ny, nie chciał być jako intruz w kole szlacheckim powitany, przywiózł z sobą polecenia przez brać Oszmiańską do braci pisane, pieczęciami herbowymi i podpisami nie lada dyg­nitarzy i karmazynów stwierdzone i poręczające, że ,,familia, krwi szlacheckiej, panów Rodziewiczów, za pierwszych Kró­lów Ichmościów Panów naszych, za których pospolite rusze­nia bywały, zawsze pod chorągwią Chorążego Oszmiańskiego, przy nas szlachcie ze swej majętności, jako prawi szlachci­ce, według zwykłej powinności konno, zbrojno stając, powin­ności swej dosyć czynili, w rejestrach hetmańskich snadnie o tem pewne świadectwo się znajdzie" – że: <<bez żadnej nagany, praw i wolności zażywający, sprawy, do sądów tak ziemskich, jak i grodzkich należących, odprawowali>>. Dokument ten liczni współobywatele podpisami stwierdzili. Osiadł tedy w 1613 Seweryn Rodziewicz w Pińszczyźnie, urząd podstolego piastując..." W majątku tej rodziny oprócz Hruszowa znajdowały się również takie majętności jak: Moroczną, Kozlakowicze i Poluszyn.

Antoni Rodziewicz i Eleonora zd. Giełgud mieli prawdopodobnie pięcioro potomków, choć niektóre źródła wspominają tylko o dwóch synach. Pierworodnym synem był zapewne Antoni urodzony około 1821-1822 roku. Synem Antoniego był na pewno Henryk (ojciec Marii), a jego siostrami: Marianna (wyszła za Ferdynanda Józefa hr Krasickiego h. Rogala) i Anna (wyszła za Antoniego Czarneckiego h. Prus). Wszyscy rodzili się w parafii horodeckiej w majątku Hruszowa. M.J.Minakowski podaje, że synem Antoniego był też ponoć Teodor, zmarły bezpotomnie - osobiście uważam jednak, że był to jego stryj (brat Seweryna). Świadczą o tym różnego rodzaju źródła np. Prawa, konstytucye y przywileie Krolestwá Polskiego, y Wielkiego Xiestwa Litewskiego, gdzie Teodor Rodziewicz wymieniany jest jako sędzia sądu kapturowego i delegat powiatu pińskiego w akcie elekcyjnym z 1764 roku (Volumina legum T. 7). Jadwiga Skirmuntowa cytując dokumenty rodowe Rodziewiczów wymienia Teodora, sędziego ziemskiego pińskiego, który "[...] zmarł bezpotomnie pozostawiając bratu cały swój majątek wielce cenny z roku 1824 testament pozos­tawił. Teodor dwa razy ,,dozgonną" przyjaźń ślubo­wał i z jednej, i z drugiej żony miał synów, których stracił. Każde słowo jego testamentu tętni wiarą i głęboką miłością bliźniego. ,,Że Pan Bóg miłe potomstwo moje przeniósł do wieczności, cieszę się z bliskich i dalszych krewnych moich, którym życząc błogosławieństwa Bożego, ten najdroższy upominek zostawuję, jak Mojżesz umierając swemu ludowi przepowiedział: Póki Boga i pobożność w sercu mieć będziecie, póty w Jego opiece zostawać będziecie". Z powyższego wynika, że opisywany Teodor nie mógł być bratem Henryka, ponieważ w 1824 roku (testament) mógł być zaledwie 2-3 letnim dzieckiem. Majątek po Teodorze odziedziczył Antoni - w 1825 roku w majątku Huszczowa buduje okazały dwór. Skirmuntowa zapisała: "Pan chorąży Rodziewicz po objęciu spadku po stryju wystawił w Hruszowej obszerny dom i na tablicy wmurowanej w ścianę wyryć kazał: ,,Boże błogosław mieszkańcom". ,,Ten dom zbudowany przez Antoniego i Eleonorę z Giełgudów Rodziewiczów w roku jubileuszowym 1825". Spadek obciążony był licznymi legatami: "[...] za dusze rodziców odprawić polecił 500 Mszy Św., uczynił zapisy klasztorom, kościołom, cerkwiom unickim, szpitalom, sługom i poddanym. Bez okazałości żadnej pochować siebie kazał, a że Pan Bóg w najodleglej­szym miejscu modlitwy i ofiary za dusze przyjmie i że zgromadzenie licznego duchowieństwa zwłokę w ratunku duszy, utrudzenie duchowieństwu i domownikom zmarłego przyczynię, rychlej rozesłać rozporządzam, aby nabożeństwa po kościołach odprawione były".

Być może po stryju darczyńcy Antoni nazwał jednego ze swoich synów Teodor, który tak jak jego imiennik zmarł bezpotomnie (w 1875 roku). Po śmierci Antoniego Radziewicza majątek Hruszowa otrzymał Teodor. Jak wynika z aktu ślubu z 1846 roku Henryk również tam mieszkał - nie był jednak dziedzicem tego majątku. W latach 50-tych XIX wieku prawdopodobnie od Rafała Grabowskiego (herbu Oksza lub Topór) kupuje własny majątek - dwór Pieniuha (Pieniucha) nad rzeką Zalewianką. Cały majątek zajmował 1779 dziesięcin gruntu - była to więc potężna posiadłość. Okolica przynależała do rzymskokatolickiej parafii międzyrzeckiej Zwiastowania NMP - tam narodzili się kolejni potomkowie Henryka i Amelii z Kurzenieckich: Gabriela, Henryk i jako ostatnia Maria - bohaterka tej opowieści. Najstarsza Celina, urodziła się około 1847 roku w powiecie pińskim - prawdopodobnie w rodzinnych stronach matki (Dubnia, parafia Mroczna).

[A.Markiewicz]

rękopis
Maryi Rodziewiczównej autograf ,,Ryngraf"
sygnatura: DE-15817
sygnatura oryginału: 745
proweniencja: Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrain. Oddział Rękopisów. Zespół 4 (Zbiór rękopisów Biblioteki Baworowskich) Dział I (Inwentarz rękopisów Biblioteki Baworowskich)
Liczba skanów: 60
http://bazy.oss.wroc.pl/kzc/wyniki_pl.php?RL-010048

[A.Markiewicz]

Za spokój duszy ś.p. Marii Rodziewiczówny powieściopisarki urodzonej dnia 30 stycznia 1864 r. [...] zmarłej po opatrzeniu św. Sakramentami [...] odbędzie się uroczyste nabożeństwo żałobne w środę dnia 22 listopada 1944 r. [...]
https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/858360/edition/827526